Ochrona prawna nauczyciela/nauczycielki jako funkcjonariusza publicznego – co to oznacza? Jakie prawa i jaki zakres ochrony przysługuje nauczycielom/nauczycielkom? Zmiany wprowadzone w Karcie Nauczyciela w 2007 roku zapewniły pedagogom ochronę prawną na poziomie zbliżonym do tej, z której korzystają funkcjonariusze publiczni. Jakie są praktyczne konsekwencje tych przepisów?
Ochrona nauczyciela w Karcie Nauczyciela
Tytuł artykułu zdradza w pewnym stopniu status nauczyciela, który ten uzyskał w związku z nowelizacją Karty Nauczyciela w 2007 roku. Zmiany wtedy dokonane były efektem postulatów środowisk oświatowych, które dążyły do większej ochrony prawnej nauczycieli.
W treść artykułu 63 ust. 1 Karty Nauczyciela czytamy, że: Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w Kodeksie karnym. Zatem zgodnie z literą prawa i orzecznictwem nauczyciele i nauczycielki podczas lub w związku z wykonywaniem swoich obowiązków korzystają z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Są oni chronieni przed czynami, które można zakwalifikować jako: czynna napaść, naruszenie nietykalności cielesnej lub znieważenie. Jednak formalnie nie są nimi, bowiem nie zostali wymienieni w ramach definicji legalnej funkcjonariusza publicznego ujętej w Kodeksie karnym1.
Okoliczności ochrony prawnej nauczyciela
Istotne znaczenie ma wskazanie, w cytowanej już treści artykułu 63 ust. 1, okoliczności, w których nauczyciel uzyskuje szczególny rodzaj ochrony w odniesieniu do Kodeksu karnego. Ustawodawca przyjął, że takimi okolicznościami są sytuacje występujące podczas pełnienia obowiązków służbowych nauczyciela/nauczycielki lub w związku z ich pełnieniem.
Pierwsza z podanych okoliczności dotyczy sytuacji zbieżności czasowej i miejscowej zachowania się sprawcy i wykonywania obowiązków służbowych przez nauczyciela. Może bowiem zdarzyć się, że nauczyciel jest w miejscu pracy, lecz nie realizuje konkretnej czynności, np. nie prowadzi zajęć lub nie prowadzi spotkania z rodzicami uczniów jako ich wychowawca. Z kolei ochrona prawna nauczyciela/nauczycielki w związku z pełnieniem przez nich obowiązków służbowych dotyczy sytuacji, w których zachowanie sprawcy można powiązać z konkretną czynnością podejmowaną lub wcześniej wykonaną przez nauczyciela. Do tych czynności zaliczyć można wszystkie te, które związane są z realizacją przysługujących mu kompetencji, np.: uczestnictwo w radach pedagogicznych, opieka nad uczniami podczas wycieczek, prowadzenie zajęć wynikających z programu, jak i tych dodatkowych.
Konsekwencje
Konsekwencją wystąpienia czynów zabronionych w stosunku do nauczyciela/nauczycielki, np. znieważenia lub naruszenia nietykalności, w okolicznościach innych niż wskazanych w artykule 63 ust. 1, jest brak szczególnej ochrony. W takiej sytuacji nauczyciel/nauczycielka są traktowani jak zwykli obywatele. Oznacza to inny tryb ścigania. W przypadku zniesławienia funkcjonariusza odbywa się to z urzędu przez prokuratora. Natomiast w przypadku zwykłego obywatela wniosek o ukaranie sprawcy następuje z oskarżenia prywatnego. Warto też dodać, że przestępstwo popełnione wobec funkcjonariusza publicznego w czasie wykonywania przez niego obowiązków służbowych zagrożone jest karą surowszą niż w przypadku osób, którym taka ochrona nie przysługuje.
Ochrona prawna a znieważenie
Znieważenie funkcjonariusza publicznego skryminalizowane jest w art. 226 Kodeku karnego. Może wystąpić podczas i w związku z pełnieniem obowiązków. Oba te znamiona muszą zatem wystąpić łącznie. Znieważenie nie posiada swojej definicji legalnej. Co więcej, często uzależnione jest od kulturowego kontekstu, więc od dominujących w społeczeństwie ocen lub norm obyczajowych. Za znieważenie uznać należy każde zachowanie uwłaczające godności, wyrażające lekceważenie lub pogardę. Jednocześnie trzeba pamiętać, że znieważenie – mimo że najczęściej tak jest – nie musi być uczynione za pomocą słowa. Mogą to być również niewłaściwe gesty, obrazy, plakaty, filmy, memy, deepfaki itp. Dla przykładu: używanie niestosowanych słów, mających charakter obraźliwy, skierowanych do nauczyciela/nauczycielki podczas zajęć prowadzonych przez niego w formie kształcenia zdalnego, będzie realizowało znamiona czynu zabronionego.
Ochrona prawna a naruszenie nietykalności
Naruszenie nietykalności może mieć miejsce podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków. Podobnie jak znieważenie, naruszenie nietykalności również nie ma swojej definicji legalnej. Dlatego, aby je scharakteryzować, trzeba sięgnąć do doktryny. Naruszeniem nietykalności będą więc pewne formy naruszenia swobody i wolności od niepożądanych oraz uznanych za negatywne oddziaływań innych osób. Za takie trzeba uznać wszystkie kontakty, które oddziałują na ciało, a których osoby nie akceptują, np.: dotykanie, popychanie, uderzanie, ciągnięcie za włosy, obcięcie włosów, plucie czy rzucanie przedmiotami.
Dla przykładu, rodzice lub uczniowie mogą, w określonych okolicznościach, kierować obraźliwe słowa w stosunku do nauczyciela, jednocześnie popychając go. W takiej sytuacji zrealizowane będą znamiona zarówno znieważenia, jak i naruszenia nietykalności cielesnej nauczyciela. Istnieje więc możliwość zbiegu obu czynów – zarówno znieważenia (art. 226), jak i naruszenia nietykalności (art. 222) nauczyciela jednocześnie.
Zgłaszanie naruszeń
Z prawnej ochrony zawartej w Kodeksie karnym mogą korzystać wszyscy nauczyciele/nauczycielki, którzy podlegają przepisom Karty Nauczyciela. W sytuacji naruszenia ich praw, mogą złożyć bezpośrednio na policji lub w prokuraturze zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Warto też dodać, że to organy prowadzące szkoły oraz dyrektorzy szkół zobowiązani są do podejmowania aktywnych działań mających na celu ochronę uprawnień nauczycieli. W sytuacji popełnienia na nauczycielu czynu zabronionego, obowiązkiem dyrektora lub organu prowadzącego jest zawiadomienie odpowiednich organów ścigania.
- Nauczyciele, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, jedynie korzystają z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, nie będąc nimi. Zob.: Wyrok WSA w Warszawie z dnia 12 października 2023 roku, II SA/Wa 744/23. ↩︎
