Kamishibai to wyjątkowa forma teatru. Na pierwszym planie, w drewnianej skrzynce, pojawiają się ilustracje, a zza kulis opowieść snuje bajarz, bajarka. Wystarczy pudełkowa scena, ilustracje, głos, by odegrać spektakl dosłownie wszędzie: w klasie, na boisku szkolnym, w parku czy w lesie. To proste narzędzie oczaruje każdego. Może skorzystasz z niego na swojej lekcji wychowawczej lub przedmiotowej?
Kami- shibai 紙芝居 – teatr ilustracji
Kami znaczy papier, shibai znaczy teatr. Z połączenia tych dwóch form powstała japońska sztuka papierowego teatru. Na pierwszym planie pojawiają się ilustracje umieszczone w drewnianej skrzynce – butai ブタイ – pełniącej funkcję sceny. Za skrzynką stoi kamishibaiya, jap. 紙芝居 – artysta/ka, który/a snuje opowieść do pojawiających się obrazków. Przedstawienie zaczyna się wraz z otwarciem butai (drewnianej skrzynki). Bajarz/bajarka czyta teksty do ilustracji umieszczone na tylnych stronach rysunkowej historii. I tak, przekładając kolejne karty, widzowie oglądają obrazy niczym w galerii sztuki i słuchają opowieści jak w słuchowisku.
Kamishibai – trochę historii
Papierowy teatr wywodzi się z japońskich tradycji takich jak emaki (ilustrowane zwoje) czy kibyōshi (ilustrowane książki), w których wykorzystywano obrazy do przedstawiania opowieści. Współczesne kamishibai można potraktować jako przedłużenie tradycji wizualnego opowiadania historii w Japonii. Forma ta narodziła się w latach 20. i 30. XX wieku. Artyści podróżowali z wioski do wioski z baśniami i legendami. W okresie II wojny światowej kamishibai było istotnym narzędziem propagandowym skierowanym zarówno do dorosłych, jak i do dzieci. Poprzez teatr ilustracji przypominano wartości narodowe, patriotyzm, bohaterstwo wojskowych oraz mobilizowano społeczeństwo do działania. W latach 50. popularyzacja telewizji wyparła kamishibai jako sposób na dotarcie do szerszego audytorium. Pod koniec XX wieku zaczęła się odradzać jako narzędzie edukacji kulturowej.
Kamishibai – magia opowieści, która buduje zaangażowanie
Opowieść snuta z najmniejszej sceny świata jest bardzo wciągająca dla wszystkich bez względu na wiek. Czar kamishibai tkwi właśnie w jego prostocie. Sednem tej twórczości jest przekaz ustny – jedna z najstarszych form tworzenia sztuki i działania w grupie. Pradawne ludy gromadziły się w swoich wspólnotach wokół ogniska, gawędząc i snując opowieści, baśnie czy legendy. W przypadku teatru ilustracji słowu towarzyszą obrazy, które urzeczywistniają opowieść. To właśnie rysunki skupiają uwagę widowni, wywołują zaciekawienie i zachęcają do dalszego słuchania.
Kamishibai na lekcjach
W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (4–11 lat) serdecznie polecam wykorzystanie baśni z serii Kamishibai: Bajki Świata jako materiału do zajęć. Stara legenda indiańska pt. Bajka o orle, który myślał, że jest kogutem (ilustracje i tekst Ula Ziober, wydawnictwo Kreatibaj) pozwala poruszyć temat wiary w siebie, spełniania marzeń i rozwijania skrzydeł mimo barier. Z kolei Bajka o gąsienicy, która zamieniła się w motyla (tekst i ilustracje Ula Ziober, wyd. Kreatibaj) porywa nas w świat Aborygenów. Ta opowieść może być przyczynkiem do rozmowy o pomaganiu, wspieraniu, życzliwości i wolontariacie. Sprawdzi się również jako wstęp do lekcji na temat przyrody i geografii Australii lub kultury, sztuki i historii Aborygenów, rdzennych mieszkańców Australii.
O potrzebie akceptacji
Chcąc poruszyć temat akceptacji, otwartości i życzliwości w klasach V–VIII, polecam bajkę pt. Podspodek – filozoficzna opowiastka dla dzieci i dorosłych (tekst – Agata Widzowska, ilustracje – Tadeusz Sobkowiak, wyd. Kreatibaj.) Do dzisiaj pamiętam letni obóz karate, podczas którego prowadziłam integrację i działania animacyjne. Historię Podspodka zaprezentowałam nastolatkom w wieku od 12 do 17 lat i muszę przyznać, że młodzież była bardzo poruszona tą opowieścią. Po prezentacji historii przez blisko godzinę dyskutowaliśmy o wykluczeniu, potrzebie akceptacji i życzliwości wśród młodych ludzi. Dyskusja toczyła się wartko, wszyscy uważnie słuchali, wiele osób chciało zabrać głos. Byłam jedynie moderatorką. Temat akceptacji wpisał się w potrzeby tej grupy. Młodzi otwarcie mówili o tym, co się dzieje w ich środowisku, co im nie odpowiada i z czym muszą się mierzyć na co dzień. Po tych zajęciach uczestnicy zdecydowanie zbliżyli się do siebie, stali się bardziej zgrani, chętni do współpracy i gotowi wzajemnego wspierania się.
Budowanie dialogu bez słów
Kamishibai jest też doskonałą formą wspierającą komunikację w klasach wielojęzycznych. Na lekcjach integracyjnych czy pogłębiających relacje rówieśnicze można zaproponować uczniom przygotowanie kolażu o sobie, swoim życiu, zainteresowaniach, marzeniach w formie skrzynki butai – np. A3 na brystolu. Następnie każdy przedstawia siebie, wkładając swój kolaż do skrzynki butai. Na warsztatach integracyjnych w grupie polsko-hiszpańsko-ukraińsko okazało się to bardzo wspierające dla osób, które dopiero zaczynały naukę języka polskiego. Kamishibai pozwoliło opowiedzieć dzieciom o sobie poprzez ilustracje, ograniczając komunikację werbalną do minimum. Dzięki temu każdy w grupie poczuł się dostrzeżony, usłyszany – po prostu ważny, bo mógł wyrazić i pokazać siebie poprzez kamishibai.
Więcej o teatrze ilustracji można dowiedzieć się ze strony Stowarzyszenia Zielona Grupa, które od ponad 10 lat zajmuje się popularyzacją kamishibai w Wielkopolsce i w kraju. Jak piszą o sobie: Misją naszego stowarzyszenia jest edukacja i wspieranie działań na rzecz rozwoju artystycznego i obywatelskiego, w którym każda istota jest równoprawnym uczestnikiem dialogu społecznego. (Cytat: www.zielonagrupa.pl).
10 powodów, dla których warto sięgnąć po kamishibai
- Narzędzie jest proste w użyciu i wywołuje „efekt WOW”.
- Widownia przez dłuższy czas skupia uwagę na opowieści i ćwiczy uważne słuchanie.
- Jest efektywne czasowo: przedstawienie trwa około 10 – 15 minut i może być wstępem do dyskusji o relacjach w klasie, współpracy, wartościach, kulturze; pozwala w intersujący sposób przedstawić obszerny materiał edukacyjny, wprowadzić życiorysy postaci historycznych.
- Daje możliwość przeprowadzenia zarówno lekcji wychowawczej, jak i przedmiotowej
(np.: historii, języka polskiego, języków obcych, sztuki, WOS-u, etyki czy filozofii); - Rozwija umiejętność czytania i tworzenia opowieści.
- Kształtuje kompetencje aktorskie.
- Pozwala ćwiczyć recytację, artykulację, dykcję, intonację.
- Rozwija kompetencje komunikacyjne, językowe, przygotowuje do wystąpień publicznych i oswaja z ekspozycją społeczną.
- Pozwala na realizację pracy projektowej z klasą. Uczniowie i uczennice w grupach mogą samodzielnie stworzyć opowieść, rysunki, ścieżkę dźwiękową i wystawić swój autorski spektakl kamishibai.
- Rozwija umiejętności pracy zespołowej, wyobraźnię i wrażliwość kulturową poprzez sztukę.
INSTRUKCJA
Kamishibai krok po kroku
1. Butai – drewniana skrzynka
2. Opowieść
Opcja 2.: w zależności od celów ułóż samodzielnie lub z klasą swoją własną opowieść.
3. Ilustracje
Stwórzcie z klasą obrazy do poszczególnych fragmentów historii. Format rysunków dobierz do wymiarów pudełka butai. Najbardziej popularny jest rozmiar A3.
Dla przykładu zobacz baśń pt. Wielkie pragnienie, wydaną specjalnie dla czytelniczek/ków WPE. Nagranie kamishibai w wykonaniu naszego zespołu redakcyjnego znajdziesz tutaj:
Ilustracje do stworzonej opowieści powstały w oparciu o technikę suchych pasteli.
4. Tekst
Wydrukuj wszystkie fragmenty opowieści. Ułóż plansze z obrazkami w kolejności od pierwszej do ostatniej. Na ostatniej planszy naklej tekst odpowiadający pierwszemu rysunkowi. Narrator zawsze widzi tekst z tyłu ostatniego obrazka, umieszczonego w skrzynce. Przekładając pierwszy rysunek na koniec, naklejasz na odwrocie pierwszej strony opis obrazka numer 2. W ten sposób, czytając treść umieszczoną z tyłu planszy nr 1, opowiadasz, co dzieje się na ilustracji nr 2, która znajduje się w na froncie skrzynki. Pozostałe fragmenty historii przygotuj podobnie, postępując zgodnie z ustaloną kolejnością.
5. Muzyka
6. Po prostu spróbuj – kamishibai
Drogie Nauczycielki i drodzy Nauczyciele!
W Nowym Roku 2025 życzę Wam dobrej i twórczej zabawy z kamishibai.
Ta forma, to coś więcej niż teatr. Pozwala uczyć siebie i innych poprzez zabawę i doświadczenie. Uruchamia wyobraźnię, zaprasza do tworzenia i wyrażania siebie poprzez sztukę. To naprawdę działa! Jeśli w najbliższym czasie zrealizujecie pracę z wykorzystaniem kamishibai, koniecznie do nas napiszcie i podzielcie się swoim doświadczeniem na stronach www.portalwpe.pl.
Fot. Sebastian Grzesiak
