Sygnalista to nowa funkcja w szkole. 25 września 2024 r. weszła w życie Ustawa o ochronie sygnalistów,1 która stanowi ważny krok w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa osobom zgłaszającym naruszenia w instytucjach publicznych. Wprowadza szereg regulacji mających na celu stworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska dla sygnalistów, co jest kluczowe dla promowania etyki i transparentności w miejscu pracy.
Kim jest sygnalista w szkole?
Przepisy chroniące sygnalistę mają zastosowanie do naruszeń prawa przewidzianych przez dyrektywę 2019/1937 oraz do wszystkich naruszeń prawa w odpowiadających tym obszarom dziedzinach prawa krajowego. W tym również aktów wewnętrznych, jak: statut szkoły, regulamin funduszu świadczeń socjalnych, regulamin pracy czy kodeks etyki. Sygnalistą w szkole może być nie tylko nauczyciel, ale również pracownik administracyjny lub techniczny, a także osoba związana z działalnością szkoły. Sygnalista to ten, kto zgłasza nieprawidłowości, nadużycia lub przestępstwa mające miejsce w szkole. Mogą to być różnego rodzaju działania, takie jak: przemoc fizyczna lub psychiczna przybierająca postać znęcania się nad uczniami lub pracownikami, zachowania dyskryminacyjne (rasizm, seksizm). Mogą one również przybierać postać zaniedbań, jak np. brak odpowiedniej opieki nad uczniami.
Obowiązki szkół w zakresie ochrony sygnalistów
Podstawowym zadaniem szkoły czy przedszkola w związku z ochroną sygnalistów będzie opracowanie i wdrożenie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń. Wprowadzony przez szkoły system zgłoszeń (standardy ochrony sygnalistów) powinien zapewniać anonimowość oraz chronić ich przed ewentualnymi reperkusjami. Szkoła będzie musiała uniemożliwić nieupoważnionym osobom uzyskanie dostępu do informacji objętych zgłoszeniem. Ponadto będzie zobowiązana zapewnić ochronę poufności tożsamości sygnalisty, osoby, której dotyczy zgłoszenie oraz osoby trzeciej, wskazanej w zgłoszeniu. Częścią procedury jest również podjęcie działań następczych.
Obowiązek wdrożenia przepisów dotyczy prawie wszystkich szkół. Za wyjątkiem tych, które są jednostkami organizacyjnymi gminy lub powiatu z liczbą mieszkańców poniżej 10 000. Dodatkowo, w których zatrudnionych jest mniej niż 50 pracowników. Dla tych podmiotów nie ma wymogu wprowadzenia procedur zgłoszeń. W tego typu placówkach nieformalne procedury zgłoszeniowe powinny być jednak na tyle efektywne, aby pracownicy czuli się bezpieczni, zgłaszając nieprawidłowości. Nieustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych wbrew przepisom ustawy lub ustanowienie jej z istotnym naruszeniem wymogów wynikających z ustawy podlega karze grzywny.
Sygnalista w szkole – zasady ochrony
Wprowadzone przepisy pozwolą pracownikom edukacji, w sposób anonimowy oraz bezpieczny, zgłaszać przypadki naruszeń norm etycznych i prawnych. Ustawa zapewnia sygnalistom ochronę przed działaniami odwetowymi, ze strony współpracowników czy przełożonych, poprzez stworzenie procedur do ich zgłaszania. Warto podkreślić, że ochrona przysługuje sygnaliście niezależnie od formy świadczenia pracy.
W sytuacji, gdy sygnalista doświadczy działań odwetowych, takich jak np.: obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę, wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu, mobbing czy nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. I co wydaje się najważniejsze, to na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia, że podjęte działania nie są działaniami odwetowymi.
Regulacje związane z ochroną sygnalistów, oprócz szeregu przyznanych praw, nakładają na osoby zgłaszające naruszenia także pewne obowiązki, które należy spełnić, aby móc być objętym ochroną. Co dokładnie trzeba zrobić? Po pierwsze działać w dobrej wierze, czyli w momencie dokonywania zgłoszenia posiadać uzasadnione podstawy o prawdziwości przedmiotu zgłoszenia. Po drugie dokonać zgłoszenia we właściwy sposób, a więc w formie zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego lub w formie ujawnienia publicznego, zgodnie z funkcjonującymi regulacjami prawnymi. Na sygnalistach ciąży odpowiedzialność za dokonane przez siebie zgłoszenia. Sygnalistę, który zdecydowałby się na świadome zgłoszenie nieprawdziwych informacji, czeka odpowiedzialność karna oraz cywilna. Osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji, może domagać się zadośćuczynienia lub odszkodowania.
Krok w dobrą stronę
Ustawa o sygnalistach była długo wyczekiwana. Wprowadzone przepisy służą nie tylko ochronie sygnalisty, jego własnych praw, ale przede wszystkim ochronie dobra wspólnego. Przyczyniają się do poprawy funkcjonowania placówki poprzez ujawnianie działań szkodliwych dla społeczności szkolnej.
- Zgodnie z art. 64. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia (24 czerwca 2024r.), z wyjątkiem art. 5 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 8 oraz przepisów rozdziału 4, które wchodzą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. ↩︎
