Prawo autorskie stało się codziennością w pracy szkolnej. W erze wszechobecnego Internetu nauczyciele/nauczycielki na co dzień udostępniają uczniom różnorodne materiały. Aby urozmaicić lekcje, sięgają po dzieła znanych autorów i twórców. Temat prawa autorskiego w kontekście pracy pracowników oświaty obejmuje zarówno korzystanie z materiałów chronionych, jak i tworzenie własnych zasobów edukacyjnych.
Prawo autorskie – dozwolony użytek edukacyjny
Przepisy prawa autorskiego pozwalają nauczycielom i uczniom na korzystanie z chronionych utworów bezpłatnie i bez konieczności uzyskania jakichkolwiek dodatkowych zgód właścicieli praw autorskich (twórców, wydawców) na dwa sposoby. W ramach tzw. dozwolonego użytku edukacyjnego oraz podczas uroczystości szkolnych. Największy zakres korzystania z treści w edukacji określony jest przez art. 27 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym instytucje oświatowe mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów. Należy jednak mieć na uwadze, że opisane wyżej rozwiązania nie odnoszą się do programów komputerowych. Przepisy prawa autorskiego wyłączają więc korzystanie z programów komputerowych spod rozwiązań możliwych do zastosowania w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego.
Nauczyciele jako pracownicy instytucji oświatowej mogą legalnie utwory odtwarzać, kserować, nagrywać, skanować i wysyłać e-mailem swoim uczniom. Z zastrzeżeniem, że jest to udostępniane wyłącznie ograniczonej i identyfikowalnej grupie osób. Powinni również pamiętać o obowiązku wskazywania autorstwa i źródła, co stanowi przejaw poszanowania autorskich praw osobistych twórców. Nie ma więc żadnych przeciwwskazań, by wykorzystywać na lekcjach np.: muzykę popularną, różne grafiki, dzieła literackie czy filmy. Nauczyciele/nauczycielki mogą rozdawać uczniom podczas lekcji skserowane rozdziały podręcznika czy innej książki, jeżeli tylko uznają, iż dzięki temu realizacja celów dydaktycznych będzie bardziej efektywna. Warto jednak pamiętać, że dozwolony użytek edukacyjny nie pozwala na kopiowanie i udostępnianie uczniom całych książek. Takie działanie bowiem narusza standardowe korzystanie z utworu i może godzić w słuszne interesy twórcy. W takiej sytuacji uczniowie sami, na swój prywatny użytek, mogą skopiować cały materiał.
Prawo autorskie w codziennej pracy nauczyciela
Dozwolony użytek edukacyjny obejmuje zarówno zajęcia lekcyjne, jak i pozalekcyjne np. kółka zainteresowań, zajęcia wyrównawcze, etc. Dozwolone jest więc odtwarzanie utworów muzycznych w ramach organizowanego przez szkołę kółka tanecznego, wykonywanie utworów muzycznych w ramach zajęć śpiewu czy też wystawienie sztuki przez kółko teatralne. Aby bez obaw móc wykorzystać utwór w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego, nauczyciel powinien udzielić sobie twierdzącej odpowiedzi na trzy pytania:
- Czy wykorzystanie utworu następuje w ramach działalności instytucji oświatowej?
W tym miejscu należy zaznaczyć, że instytucją oświatową są wszystkich rodzaje szkół publicznych i prywatnych, bez względu na ich profil czy pobieranie odpłatności za naukę. - Czy wykorzystanie utworu następuje w celach dydaktycznych?
- Czy wykorzystanie utworu następuje na potrzeby zilustrowania przekazywanych treści?
Należy wyraźnie zaznaczyć, że brak bezpośredniego powiązania między celem dydaktycznym a przydatnością cudzej twórczości do zilustrowania treści, uniemożliwia bezpłatne korzystanie z cudzych utworów. Na przykład niedozwolone jest wykorzystywanie utworu muzycznego, aby wprowadzić miłą atmosferę podczas pracy na lekcji, czy użycie zdjęć chronionych prawem autorskim jedynie w celu zwiększenia atrakcyjności prezentacji. Niedozwolone jest również odtworzenie filmu niepowiązanego w żaden sposób z tematyką lekcji, np. w czasie zastępstwa.
Udostępnianie uczniom utworów objętych ochroną prawa autorskiego
Nauczyciele w ograniczonym zakresie mogą udostępniać utwory objęte ochroną prawa autorskiego. Oznacza to, że wolno im przesyłać e-mailem materiały edukacyjne dla swoich uczniów. Jednak przy dzieleniu się nimi w Internecie muszą pamiętać, że ich rozpowszechnianie powinno ograniczać się do zidentyfikowanej grupy uczniów, na przykłada konkretnej klasy. Nauczyciele mogą swobodnie przesyłać elektroniczne kopie utworów przez e-maile, zamknięte grupy dyskusyjne czy wirtualne dyski. Kluczowe jest, aby osoba udostępniająca materiały mogła w każdej chwili zidentyfikować użytkowników korzystających z tych utworów.
Wykorzystania utworów chronionych podczas uroczystości szkolnych
W kontekście dozwolonego użytku w edukacji warto zwrócić uwagę na artykuł 31 Ustawy o prawie autorskim, który dotyczy wykorzystania utworów chronionych podczas uroczystości szkolnych. Należy jednak pamiętać, że taka możliwość jest ograniczona. Po pierwsze, wykonywanie i odtwarzanie rozpowszechnionych utworów musi odbywać się nieodpłatnie. Po drugie, artyści wykonawcy nie mogą otrzymywać wynagrodzenia za swoje występy. W ramach wydarzeń szkolnych można zatem recytować wiersze, wystawiać sztuki teatralne, grać na żywo utwory muzyczne, śpiewać piosenki oraz wyświetlać ich teksty.
Warto pamiętać
Warto też pamiętać, że nie wszystkie wytwory pracy intelektualnej są objęte prawem autorskim. Nie są nim chronione:
- akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
- urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
- opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
- proste informacje prasowe.
