Od czasów starożytnych filozofowie i pedagodzy podkreślali, że wiedza zdobyta poprzez doświadczenie jest najbardziej wartościowa. Sokrates, wychodząc z założenia, że prawda rodzi się w dialogu, zachęcał swoich uczniów do samodzielnego myślenia. Jan Amos Komeński, twórca nowoczesnej dydaktyki, propagował nauczanie oparte na zmysłach i aktywności uczniów. Choć od tych czasów upłynęły całe stulecia, to jednak idea nauczania przez działanie wciąż jest aktualna i inspiruje nauczycieli na całym świecie. Nauczanie przez działanie to nie nowość!
Koncepcja nauczania przez działanie, znana również jako learning by doing, zakłada, że uczniowie najlepiej przyswajają wiedzę poprzez aktywne uczestnictwo w procesie uczenia się. Zamiast biernego przyswajania informacji uczniowie są zachęcani do eksperymentowania, rozwiązywania problemów, tworzenia projektów i współpracy z innymi. Jest to zgodne z dociekliwą naturą młodych ludzi.
Badania naukowe potwierdzają skuteczność tej metody. Metaanaliza przeprowadzona przez Johna Hattiego, jednego z najbardziej wpływowych badaczy w dziedzinie edukacji, wykazała, że nauczanie przez działanie jest jedną z najbardziej efektywnych metod dydaktycznych. Uczniowie, którzy są aktywnie zaangażowani w proces uczenia się, wykazują lepsze wyniki w nauce, większą motywację i lepsze umiejętności rozwiązywania problemów.
Nauka przez doświadczenie – od filozofii do praktyki
Idea nauczania przez działanie ma swoje korzenie w filozofii pragmatyzmu, której przedstawicielami byli m.in. John Dewey i William James. Dewey podkreślał, że edukacja powinna być ściśle związana z życiem i doświadczeniami uczniów. James z kolei zwracał uwagę na rolę, jaką odgrywają emocje i działania w procesie uczenia się młodych ludzi.
W XX wieku koncepcja nauczania przez działanie zyskała na popularności dzięki pracom Marii Montessori i Lva Vygotskyego. Montessori stworzyła innowacyjne metody nauczania, które opierały się na samodzielnej aktywności dzieci. Vygotsky natomiast podkreślał znaczenie społecznego kontekstu uczenia się i roli interakcji z innymi ludźmi w rozwoju poznawczym.
Nauczanie przez działanie w praktyce – przykłady
Nauczanie przez działanie może przybierać różne formy w zależności od przedmiotu i wieku uczniów. Które z poniższych działań realizujesz w swojej pracy?
- Projekty edukacyjne: uczniowie pracują zespołowo nad realizacją długoterminowego projektu, np.: stworzeniem filmu dokumentalnego, zorganizowaniem wystawy lub przeprowadzeniem eksperymentu naukowego. Mają wówczas możliwość rozwoju kompetencji kluczowych potrzebnych we współczesnych świecie.
- Uczenie się przez rozwiązywanie problemów: zaprojektowanie problemu naukowego lub pochodzącego z dziedziny życia codziennego, a może podjęcie próby rozwiązania już istniejącej sytuacji? Tego typu projekty stanowią doskonałą okazję dla uczniów, by w praktyce wykorzystać zdobytą wiedzę i umiejętności.
- Symulacje: uczniowie odgrywają różne role w symulowanych sytuacjach, np.: prowadzą przedsiębiorstwo, uczestniczą w procesie sądowym lub przeprowadzają negocjacje. Daje to możliwość przygotowania się do rzeczywistej sytuacji, w której mogą znaleźć się w przyszłości.
- Eksperymenty: samodzielne (lub z pomocą nauczyciela) przygotowanie i przeprowadzenie obserwacji i interpretacji zjawiska oraz formułowanie wniosków pomoże uczniom w analizie i ocenie życiowych sytuacji.
- Nauka poprzez zabawę: to również działanie. Uczniowie łatwiej przyswoją wiedzę, która wykorzystuje np.: gry planszowe, konstrukcje czy też aktywności ruchowe. Ciekawą propozycję stanowi zadanie własnoręcznego wykonane gry lub zabawki, które wytłumaczą np. zasady fizyki lub pomogą w nauce języka obcego.
Po co to robić?
Szkoła to najlepszy poligon, na jakim młody człowiek może się znaleźć. W jakiej innej życiowej sytuacji, podczas popełniania błędów, uczeń będzie mógł liczyć na wsparcie tylu zaangażowanych dorosłych. Nauczyciel przedmiotu, wychowawca, pedagog, psycholog oraz rodzice – wszyscy jesteśmy po to, aby służyć wsparciem. Powinniśmy więc mieć świadomość, że kiedy uczeń popełnia błędy, ale potrafi je wskazać, a następnie znaleźć rozwiązanie, wówczas możemy mówić o sukcesie edukacyjnym, zarówno jego, jak naszym. Nauczanie przez działanie niesie ze sobą wiele korzyści dla wszystkich zaangażowanych w proces uczenia.
- Wzrost motywacji: uczniowie są bardziej zmotywowani do nauki, gdy mają poczucie, że to, czego się uczą, jest dla nich ważne i przydatne.
- Rozwój umiejętności kluczowych: nauczanie przez działanie pozwala rozwijać takie umiejętności jak: kreatywność, rozwiązywanie problemów, współpraca, komunikacja, myślenie krytyczne oraz umiejętność uczenia się przez całe życie.
- Głębsze zrozumienie wiedzy: wiedza zdobyta poprzez doświadczenie jest trwalsza i łatwiej przyswajalna oraz ma odniesienie do realnych działań.
- Aktywne zaangażowanie uczniów: uczniowie są aktywnie zaangażowani w proces uczenia się, co pozwala im lepiej przyswoić materiał.
- Rozwój samodzielności: nauczanie przez działanie ma duży wpływ na samodzielność uczniów. Przenosi odpowiedzialność za własną naukę na ucznia.
Czy są jakieś ciemne strony?
Mimo wielu zalet, nauczanie przez działanie wiąże się również z pewnymi wyzwaniami. Jednym z nich jest konieczność przygotowania odpowiednich materiałów dydaktycznych i zapewnienia odpowiednich warunków do pracy. Nauczyciele muszą również poświęcić więcej czasu na organizację zajęć i dostosować je do aktualnej bazy szkoły.
Nauczanie przez działanie jest metodą, która ma ogromny potencjał. Pozwala ona na stworzenie bardziej angażujących i efektywnych lekcji, które lepiej odpowiadają potrzebom współczesnych uczniów. Choć wymaga większego zaangażowania, zarówno nauczycieli, jak i uczniów, przynosi wiele korzyści, które przekładają się na lepsze wyniki w nauce i rozwój kluczowych kompetencji. Nauczanie przez działanie to nie tylko metoda, to filozofia edukacji. To przekonanie, że każdy człowiek ma prawo do aktywnego uczestnictwa w procesie poznawania świata. To wiara, że poprzez działanie możemy rozwijać się i osiągać swoje cele.
