W wielowymiarowym środowisku szkolnym na porządku dziennym są różnice zdań i potrzeb. O konflikt nietrudno. Jeśli zostanie mądrze rozstrzygnięty, staje się okazją do rozwoju osobistego. Dlatego warto poznać metodę Mikrokręgów, wywodzącą się z Kręgów Naprawczych.
Konflikt to powszechne doświadczenie w funkcjonowaniu społecznym. W szkole jest wręcz nieunikniony. Problematyczne może być to, że dojrzewające układy nerwowe dzieci bywają przeciążone, a ich zdolność do samoregulacji emocji jest ograniczona. Gdy w domu brakuje prawidłowych wzorców, to właśnie w szkole dzieci mogą uczyć się konstruktywnego podejścia do konfliktu. Rola nauczycieli jest w tym procesie kluczowa. Dobrze, aby znali sprawdzone strategie wspierania podopiecznych w konflikcie i kompetentnie się nimi posługiwali. Godną polecenia jest metoda Kręgów Naprawczych, z której wywodzą się Mikrokręgi (uproszczona ich wersja). Twórca tej koncepcji – Dominic Barter, akcentuje wagę sprawiedliwości naprawczej i równości wszystkich uczestników sporu. Mikrokręgi osadzone są też głęboko w idei Porozumienia bez Przemocy (ang. Nonviolent Communication, NVC) Marshalla Rosenberga.
Konflikt a niezaspokojona potrzeba
W Porozumieniu bez Przemocy (PbP) przyjmuje się, że motorem ludzkich działań jest dążenie do zaspokojenia potrzeb. Są one rozumiane jako uniwersalne wartości, które każdy człowiek rozpoznaje jako niezbędne do odczuwania dobrostanu fizycznego (np.: bezpieczeństwo, dostęp do pożywienia, odpoczynek) i psychicznego (np.: bycie akceptowanym, doświadczanie bliskości, przynależności). O stopniu zaspokojenia potrzeb informują nas uczucia. Te mniej przyjemne do przeżywania: złość, frustracja, strach, smutek, znudzenie – komunikują, że właśnie doświadczamy (jednorazowego lub ciągłego) niezaspokojenia. Dzięki temu sygnałowi możemy podjąć decyzję o działaniach służących zadbaniu o potrzeby. Wybieramy najlepszą w danym momencie dostępną nam strategię, pozwalającą na pozbycie się dyskomfortu. W efekcie zaczynamy odczuwać ulgę, zadowolenie, radość. Wybór trafnej strategii zależy od stopnia dojrzałości emocjonalnej i rozwoju samoświadomości. Dla dzieci w wieku szkolnym są to bardzo trudne mechanizmy, wymagające wsparcia odpowiedzialnej dorosłej osoby.
Sytuacja konfliktu
Konflikt wg PbP to sytuacja, w której co najmniej dwie osoby odczuwają, że ich potrzeby są niezaspokojone, a komplikacja polega na tym, że w danej chwili brak im strategii, pozwalającej na ich równoprawne zaspokojenie.
Rolą dorosłego w konflikcie dzieci jest stworzenie warunków (fizycznych, czasowych, emocjonalnych) do wzajemnego wysłuchania się – bez oceniania, szukania winnych czy dążenia do ukarania kogoś. Szczególną wartością tego procesu jest wspólne poszukiwanie rozwiązania. Odpowiedzialność dorosłego polega przede wszystkim na przyjęciu postawy otwartości i ciekawości wobec potrzeb dzieci oraz przeprowadzenie ich przez poszczególne etapy dialogu.
Działaj strategicznie
1. Etap pierwszy polega na stworzeniu odpowiedniej atmosfery. Kiedy dwoje dzieci, przeżywając trudne emocje, jest w konflikcie, zaproś je do bezpiecznej przestrzeni. Ważne, żeby wcześniej wiedziały, jak zamierzasz podchodzić do rozwiązywania konfliktów i dlaczego wybierasz tę metodę. Przed rozpoczęciem procedury sprawdź swój stan emocjonalny. Postaraj się wejść w rolę wspierającego a nie sędziego.
2. Etap drugi to dążenie do wzajemnego zrozumienia. Zachęcaj, uczniów, aby podzielili się tym, co dla nich ważne. Wspieraj ich w odkrywaniu głębszego sensu emocji i potrzeb. Dzieci wypowiadają się na zmianę. Zaczyna osoba bardziej pobudzona emocjonalnie.
- Zadaj pytania pierwszemu dziecku. Jeśli pojawiają się oceny, groźby, żale, pomagaj przeformułować je na wyrażenie emocji i potrzeb.
- Następnie zwróć się do drugiego dziecka z pytaniem, co usłyszało. Drugie dziecko swoimi słowami powtarza, co zrozumiało. W następnej kolejności, sprawdzasz z pierwszym dzieckiem, czy zostało dobrze zrozumiane. Jeśli odpowiedź jest twierdząca, przechodzisz do tego samego dialogu z drugim dzieckiem. Jeśli nie, powtarzasz proces, dopóki pierwsze dziecko nie poczuje się zrozumiane.
3. Etap trzeci to wspólne poszukiwanie rozwiązania. Kiedy obie strony zostały wysłuchane i zrozumiane, zaproś je do poszukiwania wspólnego rozwiązania:
Istotne jest, żeby dzieci były przekonane co do uzgodnionego rozwiązania. O ile nie zagraża ono bezpieczeństwu i zasadom życia społecznego, to powstrzymaj się od korygowania i ulepszania dziecięcych pomysłów. Możesz wesprzeć w tym, żeby rozwiązanie było SMART (tj.: konkretne, osadzone w czasie/miejscu, możliwe do osiągnięcia, odnoszące się do wcześniejszego problemu).
Dobrze poprowadzoną sekwencją rozmowy wspierasz dzieci w rozwoju pewności siebie i sprawczości, wzmacnianiu postawy empatii i poszanowaniu wzajemnych potrzeb.
Bądź w systemie
Aby zaprezentowany sposób rozwiązywania konfliktów był możliwy do wprowadzenia w szkole w sposób systemowy, potrzebne są następujące elementy:
- Nauczyciele i pracownicy szkoły powinni przejść szkolenia z zakresu komunikacji bez przemocy (NVC), mediacji oraz zarządzania emocjami.
- Niezbędna jest obecność specjalistów (psycholodzy i pedagodzy szkolni), którzy mogą w sytuacjach kryzysowych pełnić rolę doradców lub mentorów.
- W szkole powinna być specjalna strefa rozwiązywania konfliktów – bezpieczna przestrzeń wyciszenia.
- W programie nauczania warto wprowadzić zajęcia poświęcone rozwojowi kompetencji społecznych i emocjonalnych.
- Wdrożenie nowych rozwiązań wymaga zaangażowania dyrekcji szkoły. Niezbędne jest bowiem stworzenie jasnych procedur.
- Aby zastosowana metoda miała znaczący wpływ, należy zaangażować rodziców dzieci, proponując im warsztaty czy spotkania.
Systemowe rozwiązania wymagają zmiany podejścia do konfliktów – postrzegania ich jako okazji do rozwoju społecznego i emocjonalnego dzieci, a nie tylko jako problemu. Nauka pokojowego rozwiązywania konfliktów przyczynia się również do redukcji dziecięcej agresji i przemocy poprzez doświadczenie bycia wysłuchanym, ważnym i kompetentnym w radzeniu sobie z problemami. To inwestycja w lepszą, bardziej przyjazną szkołę.
REKOMENDOWANE ŹRÓDŁA WIEDZY
- Fundacja Mindfulnvc. Uważność w komunikacji (dostęp do 10 bezpłatnych filmów szkoleniowych)
http://www.mindfulnvc.pl/index.php/empatyczni-my/ - Komunikacja bez przemocy. Podręcznik szkoleniowy
GOV.pl Poradnia pedagogiczno-psychologiczna w Leżajsku pod patronatem MEN
https://archiwum-bip.men.gov.pl/wp-content/uploads/sites/2/2020/04/komunikacja-bez-przemocy.-podrecznik-szkoleniowy..pdf - Porozumienie bez Przemocy (e-book), Collegium Civitas 2018/2019
https://www.civitas.edu.pl/wp-content/uploads/2017/04/e-book-train-the-trainer.pdf
