Autorytet w pracy zawodowej nauczyciela jest szczególnie istotny, ponieważ stanowi fundament współpracy z uczniami i rodzicami. Szkoła, jak i uczniowie, zmieniają się, a co za tym idzie, budowanie autorytetu nabiera nowego sensu.
Kiedy chcę wytłumaczyć, kim jest nauczyciel albo pedagog, zawsze odwołuję się do źródła znaczeniowego tego słowa paidagogos, czyli „prowadzący dziecko”. Wyobrażam sobie, że przez las idzie dziecko, najpierw małe, potem coraz większe. Jest dosyć samodzielne, ale jego opiekun czuwa. Idzie obok, nie przed, nawet trochę za tym dzieckiem, potem młodzieńcem/dziewczyną. Raczej towarzyszy, jednak bardzo czujnie. Czasem poda rękę, gdy teren zbyt trudny, czasem doradzi, jaką drogę obrać, czasem pokaże na kompasie kierunek.
Siła autorytetu
Myślę, że być pedagogiem, nauczycielem na każdym poziomie edukacji to jest coś! To więcej niż zwykłe chodzenie do pracy, to wspaniała podróż, towarzyszenie w dorastaniu i świadkowanie w pokonywaniu kolejnych etapów wchodzenia w dorosłość. Bardzo piękna opowieść o życiu, któremu nadajemy sens przez ten przywilej asystowania tylu młodych istnieniom. Gdzieś na drugim biegunie tej historii słychać narzekania, że nauczyciele nie mają już autorytetu, są niedocenieni przez społeczeństwo, nieszanowani przez rodziców i uczniów, a władza źle ich opłaca. Na nauczycielskich grupach facebookowych pojawiają się głosy branżowych płaczek, opłakujących upadek autorytetu, który nie chce się podnieść, a nikt nie przychodzi z pomocą. Ostatnio na jednym ze spotkań dyrektorów z minister Katarzyną Lubnauer ktoś poprosił, aby ministerstwo „coś” zrobiło z tym powszechnym brakiem szacunku.
Jakoś nie po drodze mi z tym zawodzącym chórem. Ani dzisiaj, ani w żadnym czasie z trzydziestu lat w zawodzie, jakie pamiętam. I mocno sprzeciwiam się przekonaniu, że komukolwiek należy się autorytet ex cathedra, za samą przynależność do grupy zawodowej. I równie mocno stoję na stanowisku, że na autorytet pracuje się codziennie i przez lata, od pierwszej chwili, gdy wchodzi się każdego dnia do szkoły i w każdym momencie, w każdej sytuacji, gdy pokazujemy się jako wrażliwi wychowawcy, mądrzy pedagodzy, elastyczni i twórczy metodycy, empatyczni ludzie, którzy „prowadzą przez las” – od dzieciństwa po dorosłość – swoich uczniów. Nie warto dopraszać się autorytetu, jeśli domagamy się go tylko ze względu na profesję, którą uprawiamy. I nie będziemy mieli autorytetu, jeśli najpierw nie staniemy się sami ekspertami, „fachowcami” od edukacji. Jednak „eksperckość” osiąga się poprzez nieustanne doskonalenie warsztatu, rozwój osobisty, pracę nad sobą, a nie kampanię wizerunkową w mediach.
Zawód nauczyciel jako wyzwanie
Nauczyciele to wolni i autonomiczni ludzie, na których Karta Nauczyciela nakłada piękne zadanie: dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego i zawodowego. To znaczy, że każdy sam, w swojej twórczej i przemyślanej karierze, ma obowiązek dbać o nieustanne poszerzanie wiedzy, wzbogacanie kompetencji i kształcenie umiejętności. Bodaj to jedyny zawód, który ma to właśnie zapisane w ustawie. Co to oznacza dla nas w praktyce?
- Zdobywać wiedzę – nauczyciel to ten, który „wie”. I tu nie chodzi tylko o wnikliwą wiedzę merytoryczną ze swojego przedmiotu, co jest raczej oczywiste. Tu chodzi o wiedzę metodyczną, dzięki której będzie potrafił konstruować lekcje w odniesieniu do konkretnych potrzeb swoich uczniów. Oznacza to kompetencje wielopoziomowe:
– umiejętność formułowania precyzyjnie celu lekcji w odniesieniu do trzech poziomów: wiedzy, kompetencji, umiejętności;
– diagnozę, co umie i czego nie potrafi każdy z moich uczniów (a nie tylko ten, który zgłasza się do odpowiedzi, także ten z ostatniej ławki);
– znajomość najnowszych badań z nauk pedagogicznych, medycznych podstaw uczenia się, psychologii rozwoju, psychologii pozytywnej, neuronauk, dzięki czemu będzie potrafił dostosować metody pracy do efektywności nauczania - Zdobywać kompetencje – kompetentny nauczyciel jest człowiekiem zorientowanym na „tu i teraz”. Nie boi się nowinek, wie, że edukacja to ciągła zmiana, a stagnacja to brak efektów w uczeniu. Dlatego uczy się nieustannie, nie osiada na laurach. Wie, że szkoła zmienia się prawie co pół roku, a każdy pierwszy września przynosi nową wiedzę i nowe wyznawania. Nie obawia się. Potrafi elastycznie adaptować nową wiedzę w swojej pracy, czy dotyczy ona obszarów technicznych, jak technologie informacyjno-komunikacyjne, czy też zagadnień dotyczących rozwoju emocjonalnego dzieci i młodzieży.
- Zdobywać umiejętności – nauczyciel ekspert nieustannie rozwija też swoje umiejętności komunikacyjne. I jest to prawdziwe wyzwanie, ponieważ umiejętność rozmawiania, słuchania, przemawiania, pisania (np. e-maili do rodziców) to najważniejszy zasób nauczycielskiej mocy. Brak umiejętności interpersonalnych często sprawia, że nauczyciele obawiają się spotkań z rodzicami, czują się nieporadni jako wychowawcy, unikają trudnych rozmów z uczniami w kryzysie, obawiają się nawet rozmów z własnym szefem.
Nauczyciel jako ekspert
Nieustanny rozwój, zdobywanie wiedzy, kompetencji i umiejętności daje nam poczucie, że stajemy się coraz lepszymi ekspertami „od edukacji” i coraz łatwiej nam sprostać nowym sytuacjom, jakich doświadczamy. Łatwiej wówczas o zgodę, że nigdy nie jest tak samo, że schematy raz wyuczone nie sprawdzają się, że każdego pierwszego września przychodzą do nas nowe dzieci, niepowtarzalne osobowości, a te, które już poznaliśmy, wciąż się zmieniają i rozwijają, oczekując, że sprostamy wyzwaniom. Poszukiwanie dobrych rozwiązań dla kolejnych nowych sytuacji sprawia, że stajemy się agility – pracownikami, jakich dziś bardzo poszukuje kadra managerska. Wyróżniają się oni spośród innych ważnymi w pracy i w budowaniu zespołu cechami. Osoba o wysokim poziomie agility ma doskonałe zdolności adaptacyjne. Mimo nagłych i nieprzewidywalnych zmian potrafi skutecznie osiągać cele. Cechuje ją tzw. zwinność umysłowa, czyli doskonała zdolność analityczna – ta osoba zawsze wie, co zrobić w sytuacji kryzysu, potrafi przygotować plan A i plan B, a gdy potrzeba zabezpieczy się planem C.
Można śmiało powiedzieć, że gdy inni nie wiedzą, co robić, ona jedna potrafi określić sytuację, wskazać przyczyny i zaproponować strategię wyjścia, a w swoim myśleniu często rozumuje nieschematycznie. Dlatego często ma zdolność do inspirowania zespołu, w którym pracuje i potrafi innych przekonać do swoich argumentów. Powyższe cechy sprawiają, że osoby o wysokim poziomie agility dobrze radzą sobie w relacjach z innymi ludźmi, szanują i cenią różnorodność, są otwarte na inne punkty widzenia. Można powiedzieć, że szczerze interesują się innymi i ponad swoje ambicje przedkładają pracę opartą na relacjach, które są dla nich równie ważne jak osiąganie zamierzonych celów.
Warto być agility!
Na koniec tej charakterystyki warto dodać, że agility rozwija umiejętność samooceny i krytycznego myślenia oraz daje wysoki stopień wnikliwej autorefleksji. To cechy, które pozwalają na umiejętne przyjmowanie zmiany, konstruktywne reagowanie na kryzys, dają siłę psychiczną na czas porażki. Nauczyciele agility są liderami zespołów, wnoszą zmiany do edukacji, przyczyniają się do dynamicznego rozwoju zespołu, a co najważniejsze cieszą się ogromnym autorytetem w swoim środowisku. Dlaczego? Uchodzą za ekspertów. Rodzice przychodzą do nich po poradę a nie z pretensjami, dyrektorzy szkół uznają ich za swoich najlepszych pracowników, a uczniowie czują się przy nich bezpiecznie – nie tylko wchodzą w proces efektywnego kształcenia, ale też otrzymują wsparcie i dobrą, mądrą opiekę w sytuacjach kryzysowych.
Jak pracować na swój autorytet?
Nad czym wobec tego powinniśmy jako nauczyciele pracować w ciągu swojego życia zawodowego, na każdym etapie, aby cieszyć się autorytetem w swoim środowisku? Oto kilka ważnych kroków, o jakich warto zawsze pamiętać.
Po pierwsze: nie trać kontaktu z uczelnią – wiedza akademicka jest nam potrzebna, by uczyć skutecznie i posiadać kompetencje wychowawcy. Czytaj raporty z badań. Poznawaj najnowsze teorie naukowe i staraj się je wdrażać do codziennej pracy. Dzięki temu będziesz lepiej konstruował proces kształcenia swoich uczniów.
Po drugie: stale ćwicz kompetencje komunikacyjne. Nie opuszczaj żadnej okazji, by uczestniczyć w warsztatach z umiejętności wystąpień publicznych, empatycznej rozmowy, aktywnego słuchania, rozmów trudnych i w kryzysie. Ucz się jasno, skutecznie i z kulturą pisać maile. Zachowuj tylko oficjalną drogę komunikacji. Nie pisz do rodziców w mediach społecznościowych.
Po trzecie: jasno określaj granicę między pracą a życiem prywatnym. Szkoła jest instytucją wychowawczą i edukacyjną, ale nie będzie w stanie sprostać wszystkim potrzebom Twoich uczniów i ich rodzin. Nie odbieraj wieczornych telefonów z pytaniem, czy jutro przynieść worek na wf i we wszelkich innych sprawach. Nie zgadzaj się na przypadkowe rozmowy z rodzicami na przerwie lub w osiedlowym sklepie. Zawsze znajdź dla nich czas na spokojną rozmowę, ale nigdy w biegu i bez przygotowania. W czasie wolnym odpoczywaj i bądź tylko dla bliskich. Nie pozwalaj, aby tracili Ciebie na rozmowy telefoniczne z innymi.
Po czwarte: unikaj wszelkich lęków. Nauczycielami bez autorytetu często rządzi strach – przed… brakiem autorytetu w oczach uczniów, ich rodziców i innych nauczycieli. Kiedy czują się zagrożeni, zaczynają walkę. W efekcie nie są lubiani, a często za to atakowani. Stają się nieskuteczni. Nie popadaj we frustrację, że uczniowie nic nie potrafią, a ich rodzice są roszczeniowi. Gdyby dzieci wszystko umiały, nie musiałyby chodzić do szkoły. Po to jesteśmy, by uczyć, a rodziców należy wspierać i okazać im empatię, bo wychowanie dziecka jest bardzo trudne.
Zawsze stawaj odważnie po stronie dobra dziecka. Gdy widzisz, że rodzic jest zbyt „helikopterowy”, nadopiekuńczy albo wywiera na dziecku zbyt dużą presję, odważnie postaw granice. Nazwij problem. Nie zgodzi się z Twoim zdaniem – uznaj, że zostajecie przy swoich. Jako wychowawca twórz cyklicznie opinie o funkcjonowaniu zespołu klasowego oraz pojedynczych uczniów. Będziesz refleksyjnym i świadomym świadkiem zmian, jakie zachodzą. Dzięki temu możesz być ekspertem dla rodziców jako osoba, która widzi ich dzieci jako istoty społeczne – aktywne lub wycofane, dominujące lub konfliktowe, itd. Diagnoza pomoże wspólnie popracować nad postawami w domu i w szkole.
Po piąte: najpierw polub siebie. Sam, sama zobacz w sobie eksperta. Poznaj swoje mocne strony, dzięki którym nim jesteś. Ciesz się tym, balansując mądrze między pracą a odpoczynkiem. Zawsze staraj się o sympatię Twoich uczniów w myśl zasady, że gdy Jaś polubi matematyka, to i polubi matematykę. Nie ustawaj w budowaniu relacji.
I na koniec popatrz, jak autorytet budują przedstawiciele innych zawodów, bo przecież nikomu nie jest to dane z tytułu. Bądź jak lekarz pediatra, do którego przychodzi rodzic z dzieckiem. Lekarz bada je, konfrontuje ze swoją gruntowną wiedzą, diagnozuje, a potem wspiera, zalecając określone terapie. Wspólnie z rodzicami towarzyszy dziecku w dorastaniu, dobierając dla niego najlepsze metody.
Warto czasem zaryzykować…
Warto czasem zaryzykować i poprowadzić naszych młodych podopiecznych przez las, nie oglądając się, czy ktoś nas z tego powodu oklaskuje. Mam dwóch ulubionych bohaterów – pedagogów: Mendeza z Cyrku motyli, który w każdym dostrzega więcej i potrafi wydobyć z niego piękno, a także Keatinga, który staje na ławce szkolnej, by pokazać uczniom różne punkty widzenia. Obaj nie dbają o swój autorytet. Są wolni i robią, co chcą, a towarzyszenie innym w ich rozwoju stanowi dla nich nagrodę samą w sobie. W najpiękniejszej scenie na końcu Cyrku motyli Mendez patrzy na to, jak jego podopieczny staje się gwiazdą i autorytetem dla innych. Nie podchodzi i nie opowiada, że to jego zasługa, jego „wychowawcze dzieło”, nie grzeje się w blasku swoich dokonań, ale odwraca się na pięcie i cichutku odchodzi. Z błyskiem szczęścia w oczach. I wtedy właśnie staje się największym autorytetem.
