Zmiany w prawie oświatowym, które wejdą w życie 1 września 2025 roku, znacząco wpłyną na funkcjonowanie szkół w całej Polsce. Nowelizacje obejmą szereg kluczowych obszarów – od ścieżki awansu zawodowego nauczycieli/nauczycielek, przez nowe zasady przydzielania zastępstw i wynagradzania godzin ponadwymiarowych, po reformę pensum w szkołach zawodowych. Dotyczą one zarówno uczniów, nauczycieli, jak i dyrektorów. Nowe przepisy mają usprawnić działanie szkół i lepiej dostosować system edukacji do współczesnych potrzeb uczniów i nauczycieli. Oto najważniejsze nowości, które warto znać.
Rząd przyjął projekt nowelizacji Karty Nauczyciela (KN) oraz ustawy Prawo oświatowe, uwzględniający część postulatów Związku Nauczycielstwa Polskiego i wniosków z prac Zespołu ds. pragmatyki. Zmiany te były od dłuższego czasu postulowane i wyczekiwane zarówno przez nauczycieli/nauczycielki, samorządy, jak i przez organy stosujące prawo. Część zmian ma charakter porządkujący. Większość z nich przewiduje się wprowadzić we wrześniu 2025 roku.
Skrócenie ścieżki awansu zawodowego
Nowelizacja przewiduje skrócenie okresu zatrudnienia nauczyciela początkującego, posiadającego wymagane kwalifikacje, lecz bez stopnia awansu zawodowego, na czas określony – z dwóch do jednego roku szkolnego. Po jego upływie, po spełnieniu ustawowych warunków, nauczyciel będzie zatrudniany na czas nieokreślony. W związku z tym przyspieszone zostaną terminy oceny pracy oraz przeprowadzenia zajęć próbnych, o których mowa w KN.
Zmiany w prawie oświatowym – przydzielanie zastępstw
Zmiana ta ma zapobiec przydzielaniu nauczycielom/nauczycielkom doraźnych zastępstw w czasie, gdy powinni prowadzić zajęcia wynikające z ich tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin. Wyjątkiem będą sytuacje, w których z przyczyn organizacyjnych szkoły nauczyciel i tak nie mógłby zrealizować tych zajęć. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, za zgodą nauczyciela/nauczycielki, możliwe będzie realizowanie zastępstw w tym czasie, z wyłączeniem zajęć bezpośrednio prowadzonych z uczniami. Te muszą zostać odrobione w innym terminie ustalonym przez dyrektora/dyrektorkę.
Nowe przywileje dla osób zbliżających się do emerytury
Planowane przepisy przewidują ujednolicenie ochrony przedemerytalnej dla nauczycieli/nauczyciele zatrudnionych na podstawie mianowania i umowy na czas nieokreślony. Co do zasady nauczycieli nie będzie można zwolnić na 4 lata przed emeryturą, jeśli spełniają warunki do jej uzyskania. Ochrona ta nie obejmuje jednak sytuacji takich jak przyznanie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, likwidacja szkoły lub negatywna ocena pracy.
Podniesienie świadczeń jubileuszowych
Nowe przepisy przewidują zapewnienie nauczycielom/nauczycielkom korzystniejszych niż dotychczas rozwiązań w zakresie pragmatyki zawodowej. Zwiększona zostaje wysokość nagrody jubileuszowej dla nauczycieli za 40 lat pracy. Nagroda wzrośnie z 250% do 300% wynagrodzenia miesięcznego. Wprowadzona zostaje nowa nagroda jubileuszowa dla nauczycieli za 45 lat pracy. W tym przypadku wyniesie ona 400% wynagrodzenia miesięcznego.
Podwyższeniu ulega również wysokość odpraw przysługujących w związku z przejściem na emeryturę, rentę lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne:
- po 10 latach pracy – równowartość dwumiesięcznego wynagrodzenia,
- po 15 latach – trzymiesięcznego wynagrodzenia,
- po 20 latach – sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
I co ważne, przepisy ten obejmuje także nauczycieli zatrudnionych na mniej niż połowę etatu.
Ujednolicenie pensum w szkołach zawodowych
Nowelizacja zrównuje tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin pracy nauczycieli/nauczycielek praktycznej nauki zawodu i nauczycieli przedmiotów teoretycznych w szkołach zawodowych – dla obu grup ma on wynosić 18 godzin tygodniowo. Dodatkowo nauczycielom/nauczycielkom tych przedmiotów będzie można przydzielać więcej godzin ponadwymiarowych, niż przewiduje art. 35 ust. 1 KN, ale tylko za ich zgodą.
Zmiany w prawie oświatowym – godziny ponadwymiarowe
Proponowane zamiany wprowadzają jednolite zasady dotyczące wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe i zastępstwa doraźne. Kwestia ta od lat przedmiotem sporów pomiędzy organami prowadzącymi i Ministerstwem Edukacji Narodowej a związkowcami i nauczycielami, którzy domagali się zapłaty za takie godziny w sytuacji, gdy nieobecność nauczyciela była usprawiedliwiona. Zgodnie z proponowanymi zmiana wynagrodzenie przysługuje za przeprowadzone zajęcia, ale przewidziano wyjątki. Po pierwsze, wynagrodzenie należne będzie także wtedy, gdy nauczyciel zamiast swoich planowych zajęć prowadził inne zajęcia opiekuńczo-wychowawcze, zlecone przez dyrektora, które odpowiadają potrzebom i zainteresowaniom uczniów. Po drugie, nie przeprowadził indywidualnych zajęć (np. nauczania indywidualnego lub przygotowania przedszkolnego) z powodów niezależnych od niego, ale był gotów je poprowadzić.
Ustawodawca zdecydował się również na poszerzenie definicji godziny ponadwymiarowej. Wedle nowych przepisów nauczyciel może zostać zobowiązany do pracy w godzinach ponadwymiarowych nie tylko w związku z realizacją programu nauczania, lecz również w szczególnych przypadkach wynikających z potrzeb szkoły. Przewidziane jest również określenie warunków obliczania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw w jednolity sposób dla nauczycieli/nauczycielek szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej.
Urlop dla poratowania zdrowia
Nowe przepisy mają pozwolić nauczycielom i nauczycielkom, którym do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, na skorzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia w celu leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej. Ponadto ma zostać doprecyzowany przepis określający warunki nabycia prawa do pierwszego urlopu.
Świadczenia kompensacyjne
Zgodnie z projektem rozszerzona ma zostać grupa nauczycieli uprawnionych do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego o nauczycieli, którzy dotychczas nie byli do niego uprawnieni. Chodzi o nauczycieli/nauczycielki publicznych i niepublicznych placówek oświatowo-wychowawczych, centrów kształcenia zawodowego oraz branżowych centrów umiejętności, placówek artystycznych, bibliotek pedagogicznych, placówek doskonalenia nauczycieli i kolegiów pracowników służb społecznych, a także nauczycieli zatrudnionych w okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.
Ograniczenie kompetencji kuratorów
Nowe przepisy przewidują, że kurator nie będzie mógł przejmować kompetencji wojewody w postępowaniu dyscyplinarnym nauczycieli/nauczycielek. W powszechnym odczuciu równoczesne wykonywanie funkcji organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami oraz funkcji przypisanych organowi, przy którym działa komisja dyscyplinarna, budziło wątpliwości co do obiektywizmu takiego organu. Ponadto kuratorzy nie będą już opiniować arkuszy organizacji publicznych przedszkoli, szkół i placówek. Czynność ta ma zostać wyłączone z katalogu zadań kuratora, a ich zatwierdzanie będzie leżeć wyłącznie po stronie organów prowadzących.
Zmiany w ustawie Prawo oświatowe
Planowana nowelizacja obejmie przepis ustawy – Prawo oświatowe. Między innymi przewidziano możliwość przedłużenia powierzenia stanowiska dyrektora/dyrektorki szkoły lub placówki na kolejny okres bez konieczności przeprowadzenia konkursu. Ponadto rozszerzono zakres źródeł danych rejestrowych wykorzystywanych do prowadzenia monitoringu karier absolwentów publicznych i niepublicznych szkół ponadpodstawowych o dane z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz Krajowej Administracji Skarbowej, z jednoczesnym rozszerzeniem zakresu danych pozyskiwanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Systemu Informacji Oświatowej.
Zmiany w prawie oświatowym – co zmieni się dla uczniów?
Dużo nowości w szkołach po wakacjach czeka również uczniów. W roku szkolnym 2025/2026 liczba godzin religii i etyki zmniejszona zostanie z dwóch do jednej tygodniowo. Lekcje te będą mogły się odbywać jedynie bezpośrednio przed lub po obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. Zasada ta nie znajdzie zastosowania jedynie w przypadku tych klas szkół podstawowych, w których na dzień 15 września wszyscy uczniowie uczęszczają na lekcje religii lub etyki. Przewidziano również – po spełnieniu określonych warunków – możliwość tworzenia oddziałów międzyklasowych na potrzeby prowadzenia lekcji religii.
Od roku szkolnego 2025/2026 pojawią się dwa nowe przedmioty – edukacja obywatelska i edukacja zdrowotna.
Wprowadzono również zmiany w kalendarzu roku szkolnego dotyczące ferii. W 2026 roku zamiast czterech różnych terminów dwutygodniowych ferii zimowych obowiązywać będą trzy:
- od 19 stycznia do 1 lutego – województwa: pomorskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, mazowieckie, świętokrzyskie;
- od 2 do 15 lutego – województwa: zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, łódzkie, dolnośląskie, opolskie, małopolskie;
- od 16 lutego do 1 marca – województwa: lubuskie, wielkopolskie, śląskie, lubelskie, podkarpackie.
W nowym roku szkolnym nastąpić ma też znacząca zmiana w systemie oceniania. Pojawi się ocena funkcjonalna, która przeznaczona będzie dla uczniów z trudnościami neurorozwojowymi – w spektrum autyzmu, z zaburzeniami sensorycznymi i niepełnosprawnościami intelektualnymi. Nieco później, bo od 1 stycznia 2026 roku, mają wejść w życie przepisy, w tym ustawowe uregulowanie praw i obowiązków uczniów oraz kwestii związanych z karami. Przewidują one ustanowienie nowej instytucji – Krajowego Rzecznika Praw Ucznia. Zmiany mają także dotyczyć frekwencji oraz nieobecności nieusprawiedliwionych. Projekt zakłada obniżenie progu nieusprawiedliwionych nieobecności z 50% do 25% zajęć z danego przedmiotu.
Zmiany w prawie oświatowym: co dalej?
Większość zmian zacznie obowiązywać od 1 września 2025 roku, natomiast część – szczególnie dotycząca podstawy programowej – będzie wdrażana etapami. Ministerstwo Edukacji Narodowej zapowiedziało szerokie konsultacje społeczne, dlatego szkoły, nauczyciele/nauczycielki i rodzice powinni śledzić na bieżąco komunikaty MEN oraz akty prawne publikowane w Dzienniku Ustaw.
