Urlopy nauczycieli w polskim systemie edukacji to temat ważny, niemniej regulacje te budzą wiele wątpliwości w praktycznym stosowaniu. Specyfika wykonywania zawodu nauczyciela wpływa na odmienny, w stosunku do innych pracowników, sposób ukształtowania uprawnień urlopowych. W Polsce nauczyciele mają prawo do kilku rodzajów urlopów, w tym urlopu wypoczynkowego, urlopu dla poratowania zdrowia czy urlopu szkoleniowego.
W odniesieniu do większości pracowników uprawnienia urlopowe zostały uregulowane w Kodeksie pracy. Nieco inaczej wygląda to w przypadku nauczycieli. Szczególne regulacje prawne dotyczące urlopów przysługujących nauczycielom znajdują się w Karcie Nauczyciela. Ponadto w przypadku nauczycieli, ze względu na specyfikę kalendarza szkolnego, zasady korzystania z urlopu różnią się od standardów obowiązujących w innych zawodach.
Urlop wypoczynkowy
Urlop wypoczynkowy jest kluczowym prawem pracowniczym, umożliwiającym regenerację po intensywnym roku pracy. Nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, która realizuje zajęcia w systemie semestralnym, urlop wypoczynkowy pokrywa się z okresami ferii i wakacji szkolnych. Może on trwać maksymalnie 8 tygodni, przy czym należy zaznaczyć, że nauczyciel ma zagwarantowane prawo do czterotygodniowego nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego. Warto jednak pamiętać, że nauczyciele w czasie wakacji i ferii mogą zostać zobowiązani przez dyrektora na przykład do przeprowadzania egzaminów czy też prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego. Należy jednak zaznaczyć, że powyższe zadania mogą łącznie zająć nauczycielowi 7 dni. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach, które nie uwzględniają ferii szkolnych w swoim kalendarzu, pracownikom przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych. Czas ten jest ustalany zgodnie z planem urlopów, który zapewnia odpowiednią organizację pracy placówki.
Nauczyciel przebywający na urlopie wypoczynkowym otrzymuje pełne wynagrodzenie obejmujące zarówno pensję podstawową, jak i dodatki. W przypadku braku możliwości wykorzystania urlopu wypoczynkowego w pełnym wymiarze czasu podczas ferii na przykład: w tym czasie nauczyciel jest na urlopie macierzyńskim lub jest niezdolny do pracy z powodu choroby. Takiemu nauczycielowi przysługuje dodatkowy urlop uzupełniający w ciągu roku szkolnego w wymiarze maksymalnym do ośmiu tygodni. W przypadku niewykorzystania pełnego wymiaru urlopu w danym roku musi on zostać wykorzystany w kolejnym. Przepisy prawa bowiem nie przewidują możliwości wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop w trakcie trwania zatrudnienia. Jego wypłata jest możliwa tylko w przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, powołania do zasadniczej służby wojskowej, okresowej służby wojskowej lub długotrwałego przeszkolenia wojskowego. W tym przypadku ekwiwalent pieniężny jest obliczany na podstawie średniego wynagrodzenia nauczyciela.
Urlop dla poratowanie zdrowia
Przysługuje on nauczycielowi, któremu pogorszył się stan zdrowia w związku z wykonywaną pracą. Można go wykorzystać w celu zaleconego leczenia w przypadku choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu znaczącą rolę mogły odgrywać czynniki środowiska pracy lub sposób jej wykonywania, a także w celu udania się na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową. Urlop może być udzielony w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku. Pisemny wniosek o urlop składa pracownik do dyrektora szkoły, który w terminie nie dłuższym niż 7 dni roboczych jest zobowiązany do wydania pracownikowi skierowania do lekarza medycyny pracy.
Warto podkreślić, że żaden artykuł prawny nie określa listy chorób, które uprawniają do skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. W Karcie Nauczyciela znajduje się jedynie zapis mówiący o tym, że powodem muszą być choroby i zaburzenia, do których powstania przyczyniła się praca w szkole. Niemniej jednak decyzje o potrzebie udzielenia nauczycielowi takiego urlopu wydaje lekarz medycyny pracy, który także określa długość takiego urlopu. Zarówno nauczyciel, jak i dyrektor, mogą odwołać się od decyzji lekarza. Muszą zrobić to na piśmie w ciągu 14 dni. Odwołanie trafia do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub ze względu na siedzibę szkoły, który ma 30 dni na jego rozpatrzenie. Ta decyzja jest ostateczna.
Warunki udzielenia urlopu na poratowanie zdrowia
Jednym z warunków skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia jest przepracowanie nieprzerwanie 7 lat w szkole publicznej, w wymiarze nie niższym niż 1/2 wymiaru zajęć. Okres siedmioletniej pracy w szkole uważa się za nieprzerwany, jeżeli nauczyciel podjął zatrudnienie w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej lub innej szkole. Do okresu siedmioletniej pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W okresie całego zatrudnienia nauczyciel może skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia kilka razy. Łącznie przez okres 3 lat, lecz jednorazowo maksymalnie może on wynosić 1 rok. Warto jednak pamiętać, że kolejny urlop może zostać udzielony nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od zakończenia poprzedniego.
Praca na dwóch etatach a urlop zdrowotny
Nauczyciel zatrudniony w obu szkołach na pełnym etacie i na czas nieokreślony ma prawo do urlopu w obu placówkach jednocześnie. Jeśli natomiast w drugiej szkole pracuje na części etatu, może korzystać z urlopu w szkole, gdzie ma pełny etat, a w drugiej możliwe jest udzielenie mu urlopu bezpłatnego lub rozwiązanie umowy za porozumieniem stron.
W okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych. Natomiast jeśli urlop ten trwał przez cały rok, to traci on prawo do otrzymania „trzynastki”. Warto wspomnieć, że urlop dla poratowania zdrowia jest okresem składkowym, więc zalicza się go do okresu emerytalnego. Przebywając na urlopie dla poratowania zdrowia, nauczyciel nie może nawiązać stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu nauczyciel pracuje lub prowadzi działalność zarobkową, dyrektor szkoły ma prawo odwołać nauczyciela z urlopu. Jednocześnie określając termin, w którym nauczyciel jest obowiązany do powrotu do pracy. Może się to skończyć zarzutami karnymi i oskarżeniem o przestępstwo oszustwa. Nauczyciel wyłudza w ten sposób nienależne mu wynagrodzenie za czas urlopu zdrowotnego.
Urlop dla poratowania zdrowia a wiek emerytalny
Nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Obecnie nauczyciel będący w wieku emerytalnym, ale wciąż pracujący, nie możesz skorzystać z tego typu urlopu. W Ministerstwie Edukacji Narodowej trwają pracę nad zmianami tych przepisów. W projekcie uwzględniono zapisy, które pozwalają nauczycielom z mniej niż rocznym stażem do emerytury na skorzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop ten może być wykorzystany wyłącznie w celu leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej. Będzie to dotyczyć nie tylko pedagogów, którzy mogą skorzystać z emerytury stażowej, ale również tych, którym mniej niż pół roku brakuje do emerytury powszechnej.
Czy nauczyciel może wziąć urlop na żądanie?
Dni urlopu na żądanie to część urlopu wypoczynkowego, zatem, aby skorzystać z urlopu na żądanie, trzeba mieć nabyte prawo do urlopu wypoczynkowego. Warto jednak dodać, że w Karcie Nauczyciela nie ma zapisu o urlopie na żądanie. Jest on bowiem regulowany przepisami Kodeksu pracy. Przepisy różnicują urlopy nauczycieli zatrudnionych w szkołach feryjnych i nieferyjnych. Nauczycielom pracującym w szkołach feryjnych, którzy mają prawo do urlopu jedynie w okresie ferii szkolnych, urlop na żądanie nie przysługuje!
Nauczyciele z placówek nieferyjnych oraz osoby na stanowiskach kierowniczych w szkołach feryjnych mogą skorzystać z 4 dni urlopu na żądanie. Prawo do tego mają tylko ci, którzy korzystają z 35 dni urlopu roboczego zgodnie z planem urlopów. Żądanie może być złożone przez pracownika ustnie, pisemnie, za pomocą poczty elektronicznej lub telefonu. Nie musi on uzyskać zgody pracodawcy na sam fakt wykorzystania tego urlopu. Musi jedynie poinformować pracodawcę o wykorzystaniu tego urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia. Przysługujące 4 dni urlopu wypoczynkowego na żądanie pracownik może wykorzystać jednorazowo w całości (4 kolejne dni robocze) lub w częściach.
Urlop bezpłatny
Nauczyciele, podobnie jak inne grupy pracowników, mają możliwość skorzystania z urlopu bezpłatnego. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć przesłanką do udzielenia urlopu bezpłatnego może być konieczność wykonywania czynności mających charakter naukowy, oświatowy i artystyczny. Można też starać się o urlop z powodu jakiejkolwiek innej ważnej dla siebie przyczyny. Obowiązuje zasada, że urlop bezpłatny jest udzielany pracownikowi wyłącznie na jego pisemny wniosek wraz z uzasadnieniem. Decyzja o udzieleniu nauczycielowi urlopu bezpłatnego zależy wyłącznie od dyrektora. To on podejmuje decyzję, czy urlop w danym terminie zostanie nauczycielowi udzielony, czy też nie.
Urlop szkoleniowy
Nauczycielowi, który studiuje na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora szkoły, przysługuje płatny urlop szkoleniowy. Powinien on być przeznaczony na udział w obowiązkowych zajęciach dydaktycznych oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów. Wymiar tego urlopu zależy od trybu kształcenia (dzienne, eksternistyczne). W ostatnim roku studiów nauczycielowi przysługuje też dodatkowy urlop na przygotowanie pracy magisterskiej.
Każdy nauczyciel ma także możliwość wnioskowania o przyznanie miesięcznego, płatnego urlopu dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych. Udziela się go na opracowanie środków dydaktycznych oraz problemów związanych z teorią i praktyką pedagogiczną. Może on także dotyczyć innych zagadnień w zakresie oświaty i wychowania, które są istotne dla unowocześniania i doskonalenia procesu dydaktyczno-wychowawczego oraz systemu edukacji.
Inne urlopy
Niezależnie od tego, czy nauczyciel zatrudniony jest w szkole feryjnej, czy w nieferyjnej, ma prawo do 2 dni opieki na dziecko. Za czas tego zwolnienia od pracy nauczyciel zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia. Oprócz tego każdy nauczyciel, niezależnie od charakteru szkoły, ma prawo do 2 dni urlopu w roku kalendarzowym w sytuacjach tzw. siły wyższej dotyczących pilnych spraw rodzinnych. Urlop ten może być przyznany w przypadku choroby lub wypadku, gdy niezbędna jest natychmiastowa obecność nauczyciela. Dyrektor szkoły ma obowiązek udzielenia zwolnienia od pracy na wniosek zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. Pracownik szkoły, który skorzysta ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej, zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia.
Od września 2025 roku planowane jest wprowadzenie kolejnych istotnych zmian w zakresie urlopów nauczycieli, które mają na celu dostosowanie obowiązujących regulacji do obecnych potrzeb edukacji oraz zapewnienie lepszych warunków pracy dla pedagogów. W tym momencie trwa szczegółowa dyskusja nad projektem nowelizacji Karty Nauczyciela. Warto być na bieżąco z obowiązującymi przepisami i planowanymi nowościami, ponieważ zmiany te mogą znacząco wpłynąć na zakres i warunki korzystania z urlopów przez nauczycieli. Regularne śledzenie informacji i interpretacji przepisów pozwoli Ci uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek i zapewni pełną świadomość dotyczącą Twoich praw i obowiązków w zakresie urlopów oraz innych aspektów związanych z pracą w oświacie.
