Pozytywna Dyscyplina jest metodą wychowawczą oferującą konkretne narzędzia do rozwiązywania problemów. Opiera się na zasadzie wzajemnego szacunku i odpowiedzialności.
Jej siłą jest to, że zmienia dorosłych i dzieci.
Współczesne wyzwania edukacji sprawiają, że nauczyciele poszukują nowych, efektywnych metod pracy z uczniami. Przed nimi stają coraz trudniejsze zadania – prócz zrealizowania podstawy programowej są to coraz bardziej wymagające zadania wychowawcze. Efektywna komunikacja z uczniami, rozwiązywanie bieżących problemów i budowanie pozytywnej atmosfery w klasie to codzienne wyzwania nauczycieli.
W Polsce model ten zdobywał coraz większą popularność w ostatnim dziesięcioleciu. Metoda, stworzona przez Jane Nelsen, czerpie inspiracje z prac Alfreda Adlera i Rudolfa Dreikursa. Opiera się na zasadach wzajemnego szacunku, odpowiedzialności i współpracy. Zastępuje walkę współpracą, kary szukaniem rozwiązań, a ponadto uczy empatii i odpowiedzialności. Tam, gdzie trafia Pozytywna Dyscyplina, życie dorosłych i dzieci staje się łatwiejsze.
Filary Pozytywnej Dyscypliny
Okazywanie szacunku uczniom, przy jednoczesnym wymaganiu go w zamian – to fundament Pozytywnej Dyscypliny. Kiedy nauczyciele dbają o relacje, mniej odczuwają stres związany z kontrolą klasy, a uczniowie są bardziej chętni do współpracy. „Napraw relację, zanim naprawisz sytuację”. To kluczowe hasło Pozytywnej Dyscypliny pokazuje kolejność działań nauczyciela w przypadku każdego problemu.
Metoda Pozytywnej Dyscypliny skupia się na długoterminowych celach zamiast na szybkich efektach osiąganych przez podporządkowanie sobie uczniów karami. Kara działa natychmiastowo, ale krótkoterminowo. W Pozytywnej Dyscyplinie dorosłym zależy na nauczeniu dzieci kompetencji społecznych, a to wymaga procesu dziejącego się w czasie.
Ważne jest zrozumienie zachowań dzieci i świadomość, że ich niewłaściwe reakcje to tylko czubek góry lodowej. Istotne, aby dostrzec sedno problemu, zamiast odnosić się tylko do tego, co widoczne. Najczęstszą przyczyną niewłaściwych zachowań uczniów jest niezaspokojona potrzeba przynależności i znaczenia.
Angażowanie uczniów, współpraca z nimi przy ustalaniu zasad i rozwiązywaniu problemów pozwalają im czuć się częścią społeczności szkolnej. Bez wątpienia wzmacnia to w nich odpowiedzialność. Należy więc jak najczęściej zadawać uczniom pytania, pozostawiać wybór, zachęcać poprzez zauważanie ich kompetencji. Właśnie wtedy poczują się ważni, doświadczając przynależności do środowiska szkolnego.
Metody komunikacji
Jednym z kluczowych elementów skutecznego zarządzania klasą w duchu Pozytywnej Dyscypliny jest umiejętność efektywnej komunikacji. Na czym to polega? Jak to wygląda w praktyce?
- Bądź uprzejmym i stanowczym przywódcą. Zauważaj emocje dziecka i jednocześnie zdecydowanie wyrażaj swoje oczekiwania, mówiąc np.: „Widzę, że wolałbyś zostać jeszcze na boisku. Jednocześnie jest już czas na pójście do klasy. Wolisz otworzyć drzwi czy policzyć dzieci?” Uznanie emocji dziecka powoduje, że czuje się ono rozumiane. A to buduje zaufanie między nim a dorosłym i zwiększa szansę na współpracę.
- Zachęcaj, zamiast chwalić. Chwalenie koncentruje się na ocenie i prowadzi do uzależnienia dziecka od zewnętrznej aprobaty. Zachęcanie wzmacnia natomiast poczucie własnej wartości ucznia, podkreślając jego wysiłki i proces uczenia się. Na przykład zamiast powiedzieć: „Świetna praca! Jestem z ciebie dumna”, użyj zachęty: „Widzę, że bardzo się starałeś przy tym zadaniu. Chyba jesteś dumny z tego, co udało ci się osiągnąć?”.
- Stawiaj pytania pełne ciekawości. Zamiast mówić uczniowi, co ma zrobić, zadaj pytanie, np.: „Co myślisz, że mógłbyś zrobić w tej sytuacji, żeby lepiej poradzić sobie z zadaniem?”. Taka komunikacja pomaga budować u uczniów samodzielność i rozwija umiejętność krytycznego myślenia. Natomiast nauczyciela zwalnia od ciągłego nadzorowania, dyrektyw i podawania gotowych rozwiązań.
Rozwiązywanie problemów
Pozytywna Dyscyplina oferuje konkretne narzędzia do rozwiązywania problemów w klasie, które pozwalają uczniom brać odpowiedzialność za swoje działania. A jednocześnie uczą ich, jak radzić sobie z trudnymi sytuacjami w sposób konstruktywny.
- „Koło rozwiązywania problemów” umożliwia uczniom aktywne uczestnictwo w procesie naprawiania sytuacji. Nauczyciel i uczniowie wspólnie identyfikują problem. Metodą burzy mózgów szukają możliwych rozwiązań, a następnie oceniają, które z nich będą najbardziej skuteczne. Zaangażowani są zarówno uczniowie, jak i nauczyciele, co pozwala na wspólne wypracowanie jak największej liczby pomysłów.
- „Spotkania klasowe” powinny odbywać się regularne. W czasie ich trwania uczniowie mogą omawiać bieżące problemy, dzielić się sukcesami oraz proponować rozwiązania trudnych sytuacji. Buduje to poczucie wspólnoty i wyrabia umiejętność wyrażania swoich potrzeb w sposób konstruktywny, a jednocześnie słuchania innych. Nauczyciel pełni rolę moderatora, który pilnuje zasad, ale nie narzuca rozwiązań. Dzięki spotkaniom uczniowie uczą się rozwiązywania konfliktów w sposób demokratyczny.
- „Naturalne i logiczne konsekwencje” stosuje się w miejsce tradycyjnych kar. Badania pokazują, że aby nauka przychodziła dzieciom łatwiej, a ich zachowanie było coraz bardziej zgodne z oczekiwaniami, konieczne jest nauczenie ich umiejętności społecznych i emocjonalnych. Dlatego warto umówić się na logiczne zasady z uczniami i obserwować naturalne konsekwencje ich zachowań.
Pozytywna Dyscyplina zmienia dorosłych
Pozytywna Dyscyplina jest podejściem, które przynosi efekty, gdy nauczyciele skłonni są zrezygnować z nadmiernej kontroli nad uczniami, by w zamian pracować z nimi w duchu współpracy. Nie należy bać się błędów, warto traktować je jako okazje do nauki. Częściej pytać o zdanie, a rzadziej pouczać. Dawać wybór zamiast rozkazów. Nauczyciel nie musi być „policjantem” w klasie, a jego relacja z uczniami może być bardziej partnerska. Wtedy można budować takie szkolne społeczności, w których i dorośli i dzieci mogą rozwijać się, uczyć i wspierać nawzajem. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, zachęcam do poszukiwań.
REKOMENDOWANE ŹRÓDŁA
- Jane Nelsen, Steven Foster, Arlene Raphael, Pozytywna Dyscyplina w klasie, Wydawnictwo Pozytywna Dyscyplina, 2017.
- Jane Nelsen, Jak przestać walczyć z dzieckiem? Pozytywna przerwa i 50 innych sposobów dla rodziców i nauczycieli,Wydawnictwo Pozytywna Dyscyplina, 2019.
- Klasa bez kar i nagród. Jak Pozytywna Dyscyplina zmienia edukację – podkast Joanny Baranowskiej,
odc. 32. https://www.youtube.com/watch?v=2r_IqfQS14o
