Obowiązki informacyjne nauczycieli/nauczycielek wynikają z Karty Nauczyciela. Ponadto dostęp do rzetelnej i aktualnej informacji o sobie samym jest jednym z podstawowych praw każdego człowieka. W kontekście edukacji, zarówno uczniowie, jak i ich rodzice mają prawo do takich informacji.
Obowiązek informacyjny nauczyciela to nie tylko formalność, ale kluczowy element budowania zaufania i wspierania rozwoju ucznia. Regularna komunikacja pozwala rodzicom aktywnie uczestniczyć w procesie kształcenia dziecka, a uczniowi lepiej zrozumieć swoje mocne strony i słabe punkty.
Obowiązki informacyjne nauczycieli/nauczycielek – informowanie o postępach uczniów
Prawo oświatowe nakłada na nauczycieli obowiązek regularnego informowania uczniów i ich rodziców o postępach edukacyjnych i wychowawczych. Już na początku roku szkolnego dydaktycy powinni przekazać w sposób planowy informację wstępną o wymaganiach, sposobach sprawdzania wiedzy oraz kryteriach oceniania (również pod kątem oceny z zachowania). W trakcie roku szkolnego nauczyciele są zobowiązani do bieżącej informacji zwrotnej, która powinna być konkretna, jasna i motywująca. Dzięki temu uczniowie mają wiedzieć, co robią dobrze i nad czym powinni popracować (w obszarze nauki i zachowania). Informacja bieżąca, przekazywana uczniom bezpośrednio, powinna więc wykraczać poza samą ocenę liczbową. Być konstruktywna i motywująca, wskazywać uczniowi jego mocne strony oraz obszary wymagające poprawy. Dzięki temu uczeń będzie wiedział, nad czym powinien pracować, aby osiągnąć lepsze wyniki.
Nauczyciel powinien zwracać uwagę na rozwój ucznia nie tylko w zakresie wiedzy, ale także umiejętności społecznych i emocjonalnych. Wczesne wykrycie trudności, uzdolnień czy problemów wychowawczych pozwala na podjęcie odpowiednich działań wspierających ucznia. O takim własnym rozpoznaniu specjalnych potrzeb edukacyjnych (SPE) nauczyciel powinien niezwłocznie informować innych nauczycieli uczących ucznia oraz jego rodziców, aby zachęcić do dialogu i współpracy, a finalnie wspólnie wypracować rozwiązania problemów.
Karta pomocy – wsparcie dla ucznia i nauczyciela
Dobrą praktyką w zakresie obowiązku informowania o potrzebach i działaniach pomocowych jest tworzenie karty pomocy. Karta taka stanowić może ujednolicony i stały wzór służący do zbierania i udostępniania informacji. W dokumencie tym zapisujemy tylko najważniejsze informacje dotyczące stanu faktycznego – konkretne potrzeby edukacyjne i rozwojowe ucznia, jego możliwości (mocne i słabe strony), trudności, ważne sytuacje lub incydenty oraz wyjaśnienia w ich sprawie.
Dokument taki powinien porządkować informacje o uczniu, udostępniane innym nauczycielom uczącym i jego rodzicom. Dodatkowo warto, aby zawierał konkretne pomysły, stanowiące odpowiedź na rozpoznane specjalne potrzeby edukacyjne. Zgodnie z przepisami oświatowymi mogą to być różne skoordynowane (zintegrowane) działania pomocowe konkretnych nauczycieli i specjalistów (w tym w trakcie bieżących zajęć), formy zajęć pomocowych adekwatnych do potrzeb ucznia, a także dostosowania wymagań edukacyjnych, sposobów i metod pracy. Warto też potwierdzać ustalenia dotyczące wdrażania działań pomocowych – uzyskiwać na karcie podpis rodziców i ucznia, potwierdzający zapoznanie się z ofertą oraz ewentualne zgody lub ich brak na udział czy korzystanie z form pomocy.
Dzięki przygotowaniu takiej karty na piśmie uzyskujemy możliwość jej systematycznej aktualizacji (semestralnej lub rocznej). Staje się ona podstawą uwspólniania posiadanych informacji oraz dalszej współpracy z uczniem i rodzicami. Do karty pomocy możemy załączać dodatkowe dokumenty lub programy pracy, np.: konkretne programy wychowawcze, naprawcze i terapeutyczne obowiązujące w semestrze lub roku szkolnym (np. IPET i WOPFU dla uczniów z ograniczeniami sprawności), kontrakty stanowiące umowę uczeń–szkoła na określony czas (na poprawę postawy lub funkcjonowania ucznia). Jeśli sytuacja dziecka tego wymaga (np. z uwagi na stwierdzoną krzywdę lub sytuację trudną), możemy dołączyć do takiej karty również fragmenty planów pomocy, opracowane na podstawie standardów ochrony małoletnich.
Od oceniania do rozwiązywania problemów
Powyższe sposoby realizacji obowiązku informacyjnego są zbliżone do zasad oceniania kształtującego. Ocenianie kształtujące to nie tylko forma sprawdzania wiedzy, ale przede wszystkim wspierający styl komunikacji. Dzięki regularnej i konstruktywnej informacji zwrotnej uczeń wie, co robi dobrze i nad czym powinien popracować. To pozwala mu na rozwój osobisty: osiąganie lepszych wyników, wzrost samodzielności i sprawczości oraz realizowanie oczekiwanych zmian.
Przy prowadzeniu działań informacyjnych, podobnie jak w ocenianiu kształtującym, chodzi o dobrą komunikację. O to, by osoby uprawnione (uczeń i jego rodzice, inni nauczyciele) były świadome celu (chcemy zwrócić naszą wspólną uwagę na ważny temat) dla pożądanego skutku (ujednolicenie informacji, współpraca na rzecz rozwoju i pozytywnej zmiany).
Najpierw zacznijmy od przekazania informacji – tworzy to klimat współpracy i daje dobry punkt wyjścia do wymiany informacji. Łączmy ten element działania z prowadzeniem dialogu z uczniem/uczniami oraz rodzicem i rodzicami. Powstrzymajmy się jeszcze od postępowania wychowawczego – odruch naprawiania, reagowania (wyciągania konsekwencji, stosowanie kar) na tym etapie nam zaszkodzi. Kluczowa jest tu zasada: najpierw udzielenie i wymiana informacji, a potem wdrażanie dalszych rozwiązań, najlepiej już ustalonych i zaakceptowanych.
Zarówno informacja zwrotna bieżąca, jak i planowa, zgodnie z zasadami dobrej komunikacji, powinny być zwięzłe, dokładne, konstruktywne, motywujące. Warto, by wskazywały uczniowi, co robi dobrze i jak może się rozwijać albo pokonywać swoje trudności czy problemy, jednocześnie zachęcając jego rodziców do wspierania dziecka. Informacje zwrotne mogą dotyczyć kwestii wybiórczych, np.: dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (np. samodzielności ucznia), ale też spraw ogólnoklasowych lub szkolnych.
Obowiązki informacyjne – praktyczne wskazówki
Jeżeli chcemy informować tak, by budować poczucie bezpieczeństwa, szczególny nacisk powinniśmy kłaść na poufność informacji. Powiadamiać w sprawach indywidualnych tylko osoby uprawnione (ucznia i jego rodziców, ew. innych nauczycieli, którym ta wiedza jest niezbędna), dbając o prowadzenie dialogu i uzyskiwanie stosownych zezwoleń na kontynuowanie działań.
W sprawach ogólnoklasowych czy szkolnych, w tym dotyczących trudnych incydentów, warto zachować powściągliwość. Nie ujawniać społeczności szkolnej szczegółów ani danych osobowych. Mówić o wydarzeniach tak, by nie pozostawić pola do domysłów czy plotek; informować społeczność o ogólnych problemach lub potrzebach (np. potrzebach uczniów tej klasy w zakresie dostosowania wymagań), ale bez konkretnych odniesień do danych osobowych czy wrażliwych (np.: rozpoznanie medyczne, personalia stron konfliktu, szczegółowym przebiegu sytuacji).
Tak rozumiany obowiązek informacyjny możemy realizować w szkole na szereg różnych sposobów, wynikających z prawa oświatowego, w zależności od potrzeb i sytuacji. Pamiętać należy przy tym, by pozostawać w zgodzie zarówno z wewnątrzszkolnym systemem oceniania, statutem, jak i przepisami prawa.
Przykładowe sposoby i tryby realizowania obowiązku informacyjnego:
- ogólna informacja dla całego oddziału na początku roku szkolnego, zawierająca wymagania i sposoby ich realizacji wraz z możliwymi dostosowaniami wymagań i sposobów pracy;
- informacja dla ucznia i jego rodziców dotycząca udzielanego mu wsparcia w odpowiedzi na jego potrzeby edukacyjne (szczególnie SPE);
- bieżąca informacja zwrotna o postępach wychowawczych i edukacyjnych, np. w oparciu o krótkie noty będące rozwinięciem ocen cząstkowych;
- informowanie o bieżących sprawach ogólnych w formie dialogu, w czasie zebrań i spotkań z rodzicami oraz na lekcjach wychowawczych;
- stosowanie konsultacji i porad w sprawach indywidualnych zarówno dla uczniów, jak i ich rodziców w celu omawiania szczególnych sytuacji trudnych i problemów;
- udzielanie bardziej szczegółowej informacji pisemnej na wniosek rodziców (lub samego ucznia!) o postępach, trudnościach i problemach ucznia, także na wniosek zewnętrznych instytucji uprawnionych, np. sądu rodzinnego i kuratorów sądowych, poradni psychologiczno-pedagogicznej);
- udzielenie bieżącej odpowiedzi ustnej na pytanie ucznia lub grupy uczniów, a także rodzica/rodziców, w sprawach osobistych i szkolnych;
- udzielenie informacji w trybie dostępu do informacji publicznej (tylko w sprawach ogólnoszkolnych).
