Komunikacja międzyludzka jest wyzwaniem, dlatego warto ją ćwiczyć od najmłodszych lat.
Z takim założeniem wolontariusze Stowarzyszenia Jeden Świat, Elija i Carla z Włoch, przeprowadzili warsztaty z Porozumienia bez Przemocy (NVC) dla dzieci z klas II i IV w wielkopolskich szkołach. Celem zajęć było zapoznanie dzieci z koncepcją empatii i aktywnego słuchania. Inspiracją do przygotowania warsztatów były prace amerykańskiego psychologa Marshalla B. Rosenberga1.
Komunikacja bez przemocy – jak to się wszystko zaczęło?
Pomysł na warsztaty z komunikacji dla dzieci pojawił się z inicjatywy wolontariuszy Jednego Świata. Elija i Carla jako uczestnicy Europejskiego Korpusu Solidarności (EKS) wzięli udział w szkoleniu z edukacji pokojowej oraz metod edukacji pozaformalnej. Jednym z podjętych tam tematów było właśnie Porozumienie bez Przemocy. Elija i Carla nabytą wiedzę i umiejętności przekuli w scenariusz warsztatów, które następnie przeprowadzili w szkołach podstawowych w Chełmnie pod Pniewami oraz w Poznaniu.
Komunikacja oparta na wyrażaniu emocji i potrzeb
Warsztaty miały dla dzieci proste, ale jakże ważne przesłanie: pokojowa komunikacja jest możliwa i zaczyna się od zrozumienia i wyrażania emocji. Przekaz ten jest kluczowy dla nauk Rosenberga, który opracował założenia Porozumienia bez Przemocy w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Metoda ta promuje rozwiązywanie konfliktów poprzez dialog bez przemocy, doskonale wpisując się w wartości Stowarzyszenia Jeden Świat, jakimi są: pokój, porozumienie i wzajemny szacunek.
Największym wyzwaniem było przedstawienie tak złożonego tematu w sposób zrozumiały i angażujący dla młodych osób. Elija i Carla opracowali 45-minutowe warsztaty, dzieląc lekcję na trzy części. Postawili na interaktywność, ćwiczenia praktyczne oraz odniesienia do znanych dzieciom postaci z bajek. Wolontariusze prowadzili warsztaty w języku polskim, który dla obojga nie był pierwszym językiem.
Dlatego największym wyzwaniem stało się uważne słuchanie grupy i sprawdzanie, czy instrukcje są jasne i zrozumiałe dla dzieci. „Zarówno Elija, jak i ja byliśmy pod wrażeniem tego, jak szybko dzieci odczytywały omawiane w zadaniach emocje i jak chętnie angażowały się w zadania grupowe” – przyznaje Carla, jedna z prowadzących.
NVC w 45 minut? To jest możliwe!
Pierwsza część skupiała się na wprowadzeniu podstawowych emocji i nazwaniu ich. Wolontariusze wykorzystali pokaz slajdów z postaciami z bajki W głowie się nie mieści i zaprosili dzieci do odgadywania emocji pokazanych na twarzach postaci z popularnej kreskówki. Włączenie elementu zabawy i postaci ze znanego i lubianego filmu dało dużo radości grupie oraz wprowadziło przyjazną atmosferę.
Podczas gdy większość emocji była prosta do zidentyfikowania, na końcu wolontariusze celowo dodali postać z niejednoznaczną ekspresją, aby pokazać, że nie zawsze łatwo jest zrozumieć, co czują inni. Wywołało to dyskusję o tym, dlaczego pokojowa komunikacja jest niezbędna, zwłaszcza gdy wyrażane emocje nie są oczywiste.
Ramy komunikacji bez przemocy
Kolejnym etapem zajęć było poznanie koncepcji języka żyrafy i szakala.
Dzięki wydrukowanym obrazkom tych dwóch zwierząt dzieci dowiedziały się o kontrastujących stylach komunikacji: żyrafa symbolizuje komunikację bez przemocy, a szakal reprezentuje agresywny, szkodliwy dialog. Następnie Elija i Carla przedstawili cztery kluczowe kroki NVC:
- obserwowanie bez osądzania,
- identyfikowanie i wyrażanie uczuć,
- komunikowanie i wyjaśnianie potrzeb,
- wyrażanie próśb z szacunkiem.
Komunikacja bez przemocy – czas na praktykę
W czasie warsztatów dzieci ćwiczyły komunikację w oparciu o schemat NVC. Pomimo że cztery kroki wydają się proste, w praktyce okazały się dla dzieci bardzo trudne. Od razu przechodziły do ostatniego kroku – wyrażania próśb, pomijając refleksję nad emocjami i potrzebami. To pokazało realia naszych wzorców komunikacji. Najłatwiej wyrażać nam czego, chcemy, pragniemy, o co prosimy. Jasne opisanie sytuacji, co się wydarzyło, wyrażenie emocji i nazwanie własnych potrzeb stanowi duże wyzwanie. Dzieje się tak nie tylko wśród dzieci, ale i u nas, dorosłych. Stąd założenia NVC wymagają regularnej praktyki, by móc swobodnie komunikować się językiem żyrafy.
Ostatnia część warsztatów pozwoliła uczniom i uczennicom zastosować w praktyce to, czego się nauczyli.
W małych grupach otrzymali różne scenariusze potencjalnie konfliktowych sytuacji i zostali poproszeni o stworzenie dialogu przy użyciu metod Porozumienia bez Przemocy. Na koniec każda grupa przedstawiła klasie jedną z sytuacji w formie odgrywania ról, pokazując, w jaki sposób podejście żyrafy doprowadziło do lepszych wyników w porównaniu z podejściem szakala.
Choć szakal od razu przyciągnął uwagę dzieci, wszyscy zgodzili się, że język żyrafy jest skuteczniejszy. Żyrafa wyraża to samo, co szakal, robi to jednak w sposób bardziej empatyczny.
Żyrafa zyskuje nowych sprzymierzeńców
Warsztaty miały na celu pokazanie dzieciom, że chociaż wszystkie emocje są ważne, to sposób, w jaki je wyrażamy, ma kluczowe znaczenie. Podczas warsztatów młodzi ludzie otrzymali cenne narzędzia do rozwijania empatii, rozwiązywania konfliktów i budowania silniejszych społeczności bez przemocy. Entuzjastyczny udział i chęć wypróbowania NVC w ich codziennym życiu były obiecującymi znakami, że przesłanie zostało dobrze przyjęte.
„Pod koniec warsztatów zapytaliśmy dzieci, czy zamierzają wypróbować tę metodę komunikacji w domu
i z przyjaciółmi. Wszystkie podniosły ręce bardzo entuzjastycznie!” – wspomina Carla. „Czułam się niezwykle usatysfakcjonowana i wdzięczna, widząc, że dzieci są takie radosne i szczęśliwe. Ten warsztat pokazał mi, że interaktywne zajęcia, poruszające istotny i ciekawy dla dzieci temat, to naprawdę skuteczny sposób kształtowania świadomości emocjonalnej”.
Ponadto, mimo obecności zagranicznych uczniów, zrozumienie emocji i wykonywanie ćwiczeń były takie same jak u polskich dzieci, co podkreśla uniwersalność omawianych zagadnień. Uważam, że tego typu warsztaty mogą wspierać integrację zagranicznych dzieci z polskim społeczeństwem i budować wzajemne zrozumienie z rówieśnikami.
Warto współpracować
Projekt ten pokazał, jak wpływowe mogą być inicjatywy edukacyjne prowadzone przez wolontariuszy. Współpraca szkół z organizacjami pozarządowymi pomaga poszerzać horyzonty i kształtować w młodych ludziach świadomość obywatelską oraz pokojowe wartości. A to wszystko w kreatywny i angażujący sposób.
Warsztaty prowadzone były przez wolontariuszy Europejskiego Korpusu Solidarności w ramach projektu EU Belong.
Stowarzyszenie Jeden Świat od 1994 r. działa na rzecz pokoju poprzez edukację i wolontariat. Od lat współpracuje ze szkołami nie tylko z Poznania, ale z całej Wielkopolski i oferuje prowadzone przez wolontariuszy i wolontariuszki warsztaty z szeroko rozumianej edukacji pokojowej.
Jeśli chcesz, by wolontariusze/ki Stowarzyszenia Jeden Świat przeprowadzili pokojowe warsztaty w Twojej szkole, napisz do Dominiki Kućmierczyk na adres: longterm@poland.sci.ngo. Warsztaty prowadzone są nieodpłatnie, głównie w języku angielskim.
- Rosenberg, M. B. (2020).Porozumienie bez przemocy. O języku życia. ↩︎
