LGBTQ+ w szkole to temat, którego nie możemy pomijać. Jak wspierać osoby uczniowskie, by czuły się bezpieczne i szanowane? Czerwiec to miesiąc widoczności osób LGBTQ+ oraz licznych marszów i parad równości. I choć z roku na rok cieszą się one większą popularnością, a w Poznaniu współorganizatorem wydarzenia jest samorząd, to najnowsze badania pokazują, że na co dzień wcale nie jest tak tęczowo i kolorowo. Choć z badań wynika, że 76,2% uczniów doświadcza przemocy werbalnej na tle homofobicznym, to jednocześnie coraz więcej szkół w całej Polsce tworzy otwarte i przyjazne środowisko. Przykłady dobrych praktyk z rankingu szkół przyjaznych LGBTQ+ dowodzą, że małe kroki mogą przynieść wielkie zmiany.
Dane z najnowszych badań są jednoznaczne. W polskich szkołach młodzież LGBTQ+ zmaga się z poważnymi problemami. Przemoc werbalną na tle homofobicznym potwierdza 76,2% uczniów, podczas gdy tylko 47,5% kadry pedagogicznej dostrzega takie zachowania. Aż 72% młodych osób czuje, że musi ukrywać w szkole swoją orientację.
Kacper Kaźmierczak, współorganizator tegorocznego Marszu Równości w Poznaniu i aktywista z Fundacji Varia Posnania, która zajmuje się wspieraniem osób uczących się zwraca uwagę, że: „Celem szkoły powinno być, oprócz edukowania rzecz jasna, również to, żeby młode osoby czuły się w niej bezpiecznie. W szkole spędzamy mniej więcej 5,5 tysiąca godzin swojego życia. Wspaniale, gdybyśmy mogli przeżyć ten czas w komfortowym środowisku.”
Szkoła przyjazna LGBTQ+
Autorzy ogólnopolskiego Rangingu Szkół Przyjaznych LGBTQ+ co roku sprawdzają, które szkoły są przyjazne uczniom i uczennicom nieheteronormatywnym. To ważny barometr pozytywnych zmian w polskich szkołach. W tym roku ponad połowa oddanych głosów pochodziła spoza 10 największych miast, co oznacza, że otwarte podejście do różnorodności nie jest tylko domeną metropolii.
Pierwsze miejsce, i to drugi rok z rzędu, zdobyło I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Olsztynie. Co wyróżnia tę szkołę spośród innych w regionie? Na przykład to, że dyrektorka szkoły osobiście angażuje się w Tęczowy Piątek – była to jedna z nielicznych szkół w Olsztynie, która zorganizowała tę akcję.
Z kolei I Społeczne Liceum Ogólnokształcące „Bednarska” w Warszawie słynie z organizowania Poloneza Równości w parach jednopłciowych. „Zgodziła się na to dyrekcja, zgodzili się na to uczniowie” – opisuje Kacper Kaźmierczak. Szkoła organizuje też spotkania z aktywistkami działającymi na rzecz praw człowieka.
Podstawy komunikacji
W czasach, kiedy tożsamość płciowa danej osoby nie jest oczywista na pierwszy rzut oka, bardzo ważna wydaje się komunikacja i otwartość na rozmowę. „To jest taka prosta kwestia na zasadzie: Dzień dobry, jakimi zaimkami się do ciebie zwracać? Jakie masz imię? Jakim imieniem się do ciebie zwracać, żebyś czuł, czuła się komfortowo?” – wyjaśnia Kacper Kaźmierczak. I opowiada o przykładzie nauczyciela w swojej szkole średniej (którą kończył nie tak dawno temu), który w swoim zeszycie zapisywał imiona, podawane mu przez uczniów i uczennice. I których używał, mimo że różniły się od tych formalnych, zapisanych w dzienniku.
Praktyczne wskazówki to przede wszystkim: zapytanie ucznia o preferowane imię i zaimki czy nawet wprowadzanie preferowanego imienia w e-dziennikach (to nie jest oficjalny dokument szkolny), pozwolenie na podpisywanie się preferowanym imieniem na kartkówkach.
Bezpieczna przestrzeń dla LGBTQ+
Twórcy rankingu szkół przyjaznych pytają o kluczową rzecz: czy w szkole jest chociaż jedna osoba życzliwa, której można zaufać? „Ta jedna osoba już zmienia rzeczywistość” – podkreśla Kacper Kaźmierczak.
Jak być taką osobą? Przede wszystkim okazać otwartość i gotowość do słuchania, nie bagatelizować problemów uczniów. Ważne słowa pochodzą od nauczycielki ze zwycięskiej szkoły w Olsztynie, która podkreśla, że w jej placówce nikt nie neguje tego, co przeżywają uczniowie, nawet jeśli dorośli nie rozumieją, bo są z innego pokolenia.
Psycholożka Joanna Królak z Zespołu Szkół Gastronomicznych w Poznaniu podkreśla: „Jako psycholożka szkolna często spotykam się z młodzieżą, która przeżywa trudności związane z własną tożsamością. Kluczowe jest, żeby dorośli rozumieli, że nie chodzi o ‘naprawianie’ ucznia czy uczennicy, ale o stworzenie mu/jej przestrzeni do bezpiecznego rozwoju. Młody człowiek powinien wiedzieć, że ma w szkole kogoś, kto go wysłucha bez osądzania. U nas w większości nauczycielki i nauczyciele używają takich zaimków, jakich chcą uczniowie”.
Małe zmiany
Także regulamin szkolny i galowe wydarzenia mogą wymagać przemyślenia. Czy zapisy dotyczące dress code’u są faktycznie potrzebne i czy nie wykluczają niektórych uczniów? Czy poloneza maturzyści mogą tańczyć w parach równo- i różnopłciowych? „De facto nie ma żadnego przepisu prawa, który normuje to, że w ramach poloneza wszystkie pary muszą być damsko-męskie” – zauważa Kacper Kaźmierczak.
Idąc krok dalej – warto rozważyć też możliwość stworzenia toalet neutralnych płciowo. „To rozwiązuje wiele problemów, np. osób w trakcie tranzycji. Bo nie ma stresu, którą toaletę powinnam/powinienem wybrać, żeby nie doprowadzić do konfliktowej czy niezręcznej sytuacji” – dodaje Kaźmierczak.
Reakcja na przemoc
Wielu uczniów (40%) twierdzi, że homofobia jest ignorowana w szkole przez pedagogów, podczas gdy 91% nauczycieli deklaruje reakcję na homofobię. Ta rozbieżność pokazuje potrzebę lepszych narzędzi reagowania.
Kluczowe działania to konsekwentne reagowanie na każdy przejaw przemocy słownej, nauka rozpoznawania różnych form dyskryminacji i pamiętanie, że reakcja (lub jej brak) jest obserwowana przez wszystkich uczniów.
„Kiedy w klasie pojawia się homofobiczny żart czy uwaga, ważne jest szybkie, ale spokojne zareagowanie” – radzi psycholożka Joanna Królak. „Nie musimy robić wielkiej awantury, ale uczniowie muszą wiedzieć, że takie zachowania są nieakceptowalne. Prostą metodą jest powiedzenie: Ta uwaga może ranić innych. W naszej klasie szanujemy każdego. To jasny sygnał dla wszystkich. Ważne jest ciągłe poszerzanie wiedzy – na przykład zakup do biblioteki queerowej literatury – ale też normalizowanie tematu, rozmowa, zapraszanie organizacji, które zajmują się tematem”.
Edukacja nauczycieli
Szkolenia w tej tematyce nie są powszechnie dostępne, a studia pedagogiczne nie mają tematyki LGBTQ w kanonie obowiązkowych przedmiotów. Nie oznacza to jednak braku możliwości dokształcania.
Warto poznać podstawową terminologię, przeczytać publikacje organizacji takich jak Kampania Przeciw Homofobii czy Fundacja GrowSPACE, skontaktować się ze szkołami z wysokich pozycji w rankingu – chętnie podzielą się doświadczeniami. Można też szukać pomocy i wiedzy w Wielkopolsce – w Poznaniu działają np. Fundacja Tęczowe Rodziny, Fundacja Akceptacja czy Stowarzyszenie Grupa Stonewall.
Jolanta Molenda-Bieniecka, socjoterapeutka z XVII LO w Poznaniu, która prowadzi zajęcia z nastolatkami o włączeniu i różnorodności, zauważa: „Praca z młodzieżą pokazuje mi, jak bardzo potrzebują oni przestrzeni do rozmowy o różnorodności. Podczas zajęć widzę, jak uczniowie i uczennice otwierają się, gdy czują, że mogą mówić o swoich doświadczeniach bez strachu przed oceną. Jako nauczycielki możemy tworzyć takie bezpieczne miejsca – wystarczy zacząć od prostego pytania: Jak się czujesz w naszej klasie?”
Bezpieczeństwo a ideologia
Jak podkreśla Kacper Kaźmierczak: „Wyjmijmy tematy prawno-człowiecze z bańki ideologii. Jeżeli rozmowa o tym, co możemy zrobić, żeby transpłciowe dzieciaki czuły się w szkołach bezpiecznie, jest tematem ideologicznym, to będzie bardzo trudno doprowadzić do zmiany”.
Dyrektor liceum w Olsztynie podkreśla, że przede wszystkim pozwalają młodym być sobą i wyrażać siebie. To ważny moment w rozwoju człowieka – to kluczowe, by czuli się w tych poszukiwaniach akceptowani i traktowani z szacunkiem.
Praktyczne działania
Jak wspierać uczniów LGBTQ+ na co dzień? Warto, jak zwykle, zacząć od siebie – przemyśleć swoje podejście do różnorodności. Obserwować dynamikę w klasie, słuchać uczniów bez oceniania, działać małymi krokami i współpracować z innymi nauczycielami i nauczycielkami.
Jolanta Molenda-Bieniecka dodaje praktyczną radę: „Nie bójmy się przyznać, że czegoś nie wiemy. Jeśli uczennica czy uczeń podzieli się ze mną czymś trudnym, zwierzy mi się ze swoich problemów, a ja nie znam odpowiedzi, mogę powiedzieć: Nie jestem ekspertką w tej dziedzinie, ale chcę ci pomóc. Znajdźmy razem osobę, która będzie wiedziała więcej. To pokazuje, że zależy nam na tej relacji i jesteśmy gotowe się uczyć”.
Wakacje to dobry czas na przemyślenie zmian w nowym roku szkolnym. Jak mówi Kacper Kaźmierczak: „Miesiąc dumy, marsz równości, czerwiec są ważnym momentem, ale fajnie, abyśmy o otwartości nie zapominali przez cały rok”.
Małe kroki, otwartość i chęć zrozumienia – to klucz do tworzenia szkoły, w której każda młoda osoba czuje się bezpiecznie.
Źródła:
- Ranking Szkół Przyjaznych LGBTQ+ 2024 i 2025, Fundacja GrowSPACE, lgbtplusme.com
- Homofobia w szkole, Federacja Znaki Równości, znakirownosci.org.pl
- Porażająca skala przemocy wobec osób LGBT w Polsce, Kampania Przeciw Homofobii, kph.org.pl
- Raport o Polsce: homofoniczne i transfobiczne przestępstwa z nienawiści a wymiar sprawiedliwości, KPH i Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW, 2016
- Badania ICM dotyczące młodzieży LGBT, 2019
