Przed nauczycielami stawia się bardzo wysokie wymagania. Piszemy o tym w tekście: Etyka w pracy nauczyciela. Kluczowe zasady i ich wpływ na rozwój uczniów. Tym razem oddajemy głos samym nauczycielom, którzy na co dzień stosują te zasady w praktyce i niejednokrotnie stają przed dylematami o charakterze etycznym. Poniżej głos doświadczonej nauczycielki z wieloletnim stażem.
Etyka w edukacji odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu wartości i zasad moralnych wśród uczniów. Wykonywanie zawodu nauczyciela wiąże się z ogromną odpowiedzialnością. Nie chodzi tu tylko o odpowiedzialność za podawanie treści stricte naukowych. Przede wszystkim dotyczy to treści, które pedagodzy przekazują mniej lub bardziej świadomie, a które są związane z codziennością szkolną, osobistymi poglądami czy upodobaniami – krótko mówiąc, z etycznym zachowaniem.
Nauczyciele wiedzą, co mogą, a czego nie powinni mówić i robić, jednak należy pamiętać, że dotykamy tu czynnika ludzkiego. Każdy z nas jest inny i mniej lub bardziej świadomie ulega też swojemu wewnętrznemu kodeksowi etycznemu.
Etyka w podejściu do ucznia
Odnosząc się do społeczności danej klasy, osoba ucząca stara się stosować równe zasady dla wszystkich uczniów. Jednak w praktyce każdy zespół klasowy jest inny i składa się z indywidualności i powinno być to brane pod uwagę, podczas pracy, bo jedną z zasad etyki zawodu nauczyciela jest dbanie o dobrostan każdego ze swych podopiecznych. Jednak, jak to zrobić, gdy okazuje się, że jeden z uczniów ma problemy zdrowotne i nie potrafi sprostać obowiązkom szkolnym, inny martwi się problemami najbliższych, jeszcze inny nie jest w stanie przełamać lęku przed publicznym wystąpieniem. A w klasie mamy często trzydzieścioro dzieci.
Jeśli dodamy do tego sytuacje stresowe czy presję czasu, wyzwaniem dla nauczyciela będzie poświęcić tyle samo uwagi wszystkim uczniom. Wtedy rodzi się dylemat – czy bardziej zadbać o dzieci szczególnie uzdolnione, by mogły jeszcze pełniej realizować proces edukacyjny, czy też zająć się pozostałymi uczniami. Nie jest to łatwa decyzja. Mimo, że zadaniem nauczyciela jest dopilnowanie, aby każdy uczeń miał możliwość odnieść sukces edukacyjny na miarę własnych możliwości, to w ciągu jednej czterdziestopięciominutowej lekcji jest to trudne do zrealizowania.
Podejmowanie przez nauczycieli takich działań, by zarówno pojedynczy uczeń, jak i cały zespół klasowy mieli poczucie, że proces wychowawczy i nauczania jest sprawiedliwy wydaje się niezwykle trudne. Czy nauczyciel, który stosuje zróżnicowane narzędzia, np.: wydłuża czas zaliczania materiału, dostosowuje zakres wymagań do możliwości ucznia, umiejętnie rozładowuje stres, postępuje nieetycznie, bo nie traktuje wszystkich tak samo?
O nieetycznych etykietkach – czyli z tego Kowalskiego to niezłe ziółko
Wszyscy uczniowie mają prawo do równego traktowania, sprawiedliwej oceny, poufności informacji, które powierzają konkretnemu nauczycielowi. Pamiętajmy, że raz wystawione opinie o uczniach mogą towarzyszyć im przez cały okres edukacji. Poczucie wspólnoty skłania nauczycieli do przekazywania informacji, aby np. przygotować innych na sytuacje problemowe lub trudności w kontaktach z uczniem. Często jednak takie trudności wcale nie muszą się pojawiać. Jako pedagodzy staramy się podchodzić do takich sytuacji obiektywnie i profesjonalnie, mając świadomość, że swoim nastawieniem i zachowaniem możemy wywołać to, czego się obawialiśmy.
Uczeń, mający poczucie, że przyklejono mu „łatkę” nieuka czy rozrabiaki, nie zawsze ma możliwość i chęć, by pokazać się z innej strony, bo w jego opinii zmiana nie ma sensu. Nie da się zaprzeczyć, że lubimy uczniów zdolnych, przygotowanych, o wysokiej kulturze osobistej, niesprawiających problemów i porównujemy z nimi tych, którzy w ten czy inny sposób odstają od tych standardów. Nic się nie dzieje, gdy te zestawienia robimy w swoich głowach. Gorzej, gdy wyrażamy opinie na ten temat na forum klasy, co jest niedopuszczalne, choć niestety nadal się zdarza. Bywają nauczyciele, którzy wychodzą z założenia, że zawstydzenie przed całą klasą ma działać motywująco i sprawić, by uczniowi „chciało się chcieć”. Mają wtedy nadzieję, że surowe wyrażenie poglądów pozwoli wpłynąć na zmianę zachowania naszych podopiecznych. Bardzo często przynosi to jednak odwrotny skutek. Nauczyciel powinien postępować w sposób, który nie tylko nie zaszkodzi uczniowi, ale także stworzy mu szansę na zmianę. Unikając etykietkowania, warto skupić się na pozytywnych aspektach zachowania ucznia lub potencjale, który można rozwijać. Każdy uczeń ma jakieś mocne strony – zadaniem nauczyciela jest je dostrzec i wzmacniać. Zamiast krytykować ucznia publicznie, nauczyciel powinien doceniać nawet najmniejsze postępy i wysiłki. Pozytywne wzmocnienie może zdziałać więcej niż krytyka – pokazuje uczniowi, że jego starania są zauważane i wartościowe.
Ocenianie jest wpisane w zawód nauczyciela
Do jednych z najtrudniejszych szkolnych obowiązków pedagoga należy z pewnością ocenianie. Uczeń powinien mieć świadomość, że wykonane przez niego zadania nauczyciel ocenia również pod kątem włożonego wysiłku. Powinien też zawsze otrzymać informację zwrotną dotyczącą tego, co zostało zrobione prawidłowo, a co należy poprawić, jednak bardzo wielu uczących uważa, że sama cyferka wystarczy, by uczeń się tego domyślił. Nic bardziej mylnego. Uczniowie cenią tych nauczycieli, którzy jasno wyrażają kryteria swojej oceny, potrafią umotywować stopień, który postawili. Niesprawiedliwa ocena, w mniemaniu ucznia, wywołuje niechęć i brak zaufania nie tylko do nauczyciela, ale również do szkoły i całego systemu edukacji. Pojawia się brak motywacji wynikający z przeświadczenia, że przecież i tak otrzyma się zły stopień. Transparentność kryteriów oceniania oraz jasne zasady pomagają uczniom zrozumieć, na co zwrócić uwagę podczas nauki. Ocenianie powinno być obiektywne, uwzględniać postęp ucznia i jego zaangażowanie, a także dostarczać konstruktywnej informacji zwrotnej.
Etyka – teoria a praktyka
Etyka zawodowa nauczycieli jest niezwykle trudna w praktyce, przede wszystkim dlatego, że towarzyszą jej tysiące wyborów, dylematów. Wynika to ze złożoności sytuacji nauczyciela, który jednocześnie ma swój własnym system wartości, z drugiej zobowiązany jest przestrzegać zasad wynikających z systemu oświatowego. Odpowiada on nie tylko przed dyrektorem, lecz przed kolegami z pracy, rodzicami swych podopiecznych, a w szczególności jest oceniany przez uczniów – którzy są często bardzo surowi i zapominają, że nauczyciel jest również człowiekiem.
